ЕФЕКТОТ НА ЛАЖНАТА ВЕСТ

Втората невралгична точка на секоја лажна вест е мотивот односно причините за нејзиното измислување. Тие, се разбира, можат да бидат многубројни / различни, зависно од „веста“ тоест од ефектот што се сака да се постигне, од (често) бизарен до високоризичен, од популистички до високо политички итн. Лажните вести во културата не засегаат голем број луѓе па следствено и не можат да имат којзнае какво круцијално политичко значење. Или можат, ама со многу ограничен радиус.  Лажни вести во културата имало и ќе има и речиси ниту една не постигнала некаков оптимален ефект зашто, прво, културата е безмалу последната точка на интерес на државата, па следствено, второ, важноста на културните прашања – што особено се покажа во неодамнешниот случај со Охрид и УНЕСКО – никогаш не е вест, или „вест“ што подолго го задржува вниманието на јавноста.

Така е’ и така ќе биде и со оваа последнава, така бомбастично најавувана во македонските медиуми небаре некој, а (претпоставувам) целено на новиот министер и работната група за подготовка на новиот закон за остварување на јавниот интерес во културата, извршил крвав масакр меѓу најважните македонски културни дејци. Е сега, бидејќи министерот за култура е нов, а згора и Албанец (и ова не го спомнувам туку-така, случајно!) и професионално вон сферата на културата, преку оваа и другите лажни вести може да се врши и политички притисок врз Владата на РСМ. Велам може, иако мислам дека во случајов тоа не е баш така и не е баш лесно изводливо. Од друга страна, работната група во секој случај не е политичко тело и со тоа излегува од политичкиот видокруг на јавноста, а згора на тоа таа веќе ја заврши работата околу спомнуваниот закон така што нејзината судбина / иднина не зависи од никого.

Но, во принцип, секоја лажна вест цели кон некаков ефект, па така и лажните вести во културата, ако не повеќе играт на популистичката карта, на внесување смут, на пресметана првична жестока реакција и слично. Или, погледнете ја реакцијата – оправдана во секој поглед ако се имаат предвид лагите што и’ биле кажани – на една Милица Стојанова на тотално аматерското (и, ако сакате, подбуцнувачкото) новинарско „толкување“ дека некој ќе и’ го укине додатокот на пензија! И, да речеме дека така би реагирал безмалу секој од оние седумдесетина македонски доајени корисници на тој додаток, а кои немале прилика да го прочитаат дотичниот член во предлог-законот туку понесени од лажната вест реагираат верувајќи во упатеноста и професионалноста на македонските медиуми (со мали, чесни исклучоци). И телевизиите и оние еден-два дневни весници ќе брујат со лажната вест, порталите раскажуваат приказни па следствено и ефектот на лажната вест е – постигнат! Без оглед дали тоа што го верглаат е точно, или не, дали е дури и полувистина или целосна лага, таа се шири какко шумски пожар, како црна чума. И сите имаат мислење, сите знаат по нешто, сите имаат став. Тоа е впрочем посакуваната реакција, тоа е очекуваниот ефект, тоа е и основниот мотив на ширењето на лажната вест. Најтрагичното е тоа што медиумите, редакциите, нивните главни и одговорни уредници, нивните новинари од областа на културата … со ретки исклучоци … не ни помислуваат на проверка на лажната вест туку прво се „пали“ јавноста, а потоа (евентуално) се проверува. Ама, кој и како потоа ќе ја смири Милица Стојанова? Никој, се разбира, но тоа и не им е некоја голема грижа. Важно е еден уметник од нејзин формат да се натера на реакција, таа реакција – колку пожестока толку подобра – да се пренесе во јавноста и да се залепат етикетите на сите што се поврзани со „културниот масакр“!

И сега, уште еднаш, никој ниту сака ниту пак може некому да му го одземе стекнатото право врз основа на некој закон! И ако еден медиум, кој и да е’, решил да се бави и со културна проблематика, ред е да си ангажира човек / луѓе кому таа проблематика му е блиска. Зашто, за оние кои поблиску ја следат културата, а особено одисеите со овој предлог-закон кој што толку ја возбуди македонската јавност, треба да се каже следново: ретко кој зако во културата бил работен низ една таква транспарентна постапка, со широко учество и консултации на многу експерти од различни области во културата, и со две јавни расправи на кои што овој предлог-закон бил исчитуван и претресуван до точка и запирка. Плус, цела година стои закачен на веб сајтот на Министерството за култура, со можност јавноста да коментира, дава предлози, сугерира подобри решенија и слично. И сега, ако кажам дека (и) на двете јавни расправи, и во сите верзии на предлог-законот (почнувајќи од септември 2018 година), стои истиот „проблематичен“ член, ќе биде ли појасна стручноста и компетентноста на производителите и проследувачите на оваа лажна вест? Згора на тоа, овој член, потполно идентичен, стои (како член 9: „На уметниците и стручните работници од областа на заштитата на културното наследство кои до денот на влегувањето во сила на овој закон го оствариле правото на месечен паричен надоместок во висина на разликата меѓу пензијата што ја остваруваат и највисоката пензија во Република Македонија во претходната година, за тековната година по денот на влегувањето во сила на овој закон, ќе продолжи да им се исплаќа месечениот паричен надоместок согласно член 11-б од Законот за културата …“) и во Законот за  изменување и дополнување на Законот за културата („Службен весник на РМ, бр. 11/18)!

Е сега, ако некој ја следи културата како професија, па нека е и како забава, не можел да ги избегне сите досегашни јавно објавени верзии на овој предлог-закон (во континуитет од една година!) каде стои истиот член. Само неук човек, крајно неинформиран, особено злонамерен, тенденциозен и, ќе речам, глуп, може вака да постапи и лажно да ја крева јавноста на нозе за нешто што и нему и на таа иста јавноста им било пред носот цела година.

П.С.

Апропо, ќе има ли некој малку доблест барем да се извини на доајенот Милица Стојановска за стресот што и’ го приредија?

КАКО СЕ ПРАВИ ЛАЖНА ВЕСТ?

Бараше Владата сознанија како се создаваат лажни вести? Дури смисли и некаква Декларација, што ли беше, во врска со тоа, нели? Еве пример. Ама не знам дали имаше некаква награда? Ќе ме извести некој, или да пишам до Владата?

Лажната вест во принцип има две суштински, невралгични точки: производството на „веста“ и мотивите / причините за тоа. Има и некои потточки, како ширењето на лажната вест и слично, и тие се безмалу еднакво важни, но мислам дека првите две се најбитни.

Ако до денес имав некакви дилеми околу првата точка – начинот на производството на лажната вест – веќе немам. Тоест, сигурен сум дека тоа почнува вака: седнува некоја полуписмена будала – велам полуписмена зашто тие се поопасни од неписмените! – и чита нешто што одвај го знае и разбира. Ама нешто, „нешто“ не и’ штима на будалата. А како би кога не го разбира тоа што го чита, уште помалку го знае / познава? Ама, тоа „нештимање“ решава – а има можност за тоа, нели, барем кај нас, колку ти душа сака – да го обзнани односно објави како важна, безмалу судбинска вест. И тоа го прави, се разбира, со помош на некој „стручњак“ од македонскиве „информативни“ портали. И вели: „Министерството за култура ќе ги укине националните пензии за доајените и титулата амбасадор на културата оти не придонесувале на развојот“. Аууу, богати, каква вест. Па ова, несомнено, е вест за една мала револуција, барем онаква – (не)културна! А можеби и за пад на Владата? За второво сигурно, а за оставка на министерот за култура не сакаме ни муабет да правиме. И на оваа „вест“ се лепат како муви уште десетина портали и сите здушно викаат: нека виси Педро! Не знаеме кој е Педро, ама ќе дознаеме. Ќе ни кажат, утре, или задутре. А „веста“ всушност е токму полуписмен меланж на поими и ситуации извлечени и ставени во взаемен лош конктест, намерно или ненамерно, од Предлог-законот за остварување на јавниот интерес во културата.

Нема да завлегувам во деталите и „објасненијата“ на оваа „вест“ зашто тоа е всушност небитно. Односно – битно е, зашто ја разоткрива целосната неписменост на голем дел од македонските портали, нивната поводливост, нивната сигурност во сопствената глупост, непознавањето на културата и системот во кој што живеат и работат … Зашто, да објавите една ваква „вест“ денес е рамно да кажете дека се подготвува текст на т.н. „Преспански договор“ што ќе треба да биде потпишан од владите на Заев и Ципрас (иако тоа, нели, се случи пред повеќе од една година), или да објавите жизнерадосно дека човекот, конечно, се спушти на Месечината, итн. Ви изгледа пресилна споредбата? Не е, зашто „веста“ всушност е некаква налудничава „новост“ или „новост“ на недоволно разбрани нешта, сврзани со т.н. национални уметници, па националните пензии, па амбасадорите на културата итн. Но, да одиме со ред. Прво, во документот наречен Национална стратегија за развој на културата во РМ во периодот 2018 – 2022 година, веќе во Опшите цели (стр. 2) е наведено дека општа цел на културата во развојниот период е „да се овозможат еднакви културни права за сите“, а понатаму и во делот Посебни цели – Реформи, каде што се бара „да се воведат суштински измени во законската рамка што директно или индиректно влијае врз културата заради отстранување на несоодветните административни ограничувања“ (стр. 3). Некому ова, можеби особено на будалата што читала нешто што не разбира, му изгледа неважно, второстепено, маргинално … ама ајде да потсетиме на периодот 2007 – 2017 година, на оној безочен груевизам и нерамноправноста на субјектите во културата токму според нивната партиска односно идеолошка припадност и сите привилегии што ги уживаа груевистите? Или тоа веќе никого не го интересира? Понатаму, во истиот документ се инсистира на принципот на еднаквост како основен принцип на стратегискиот развој (стр. 6), се вели дека „поддршката на уметничкото творештво (…) подразбира обезбедување механизми за заштита од директно мешање на органите на власта во творечките процеси и нивните резултати“ (стр. 29), итн. Што е овде нејасно односно во што од ова отстапува текстот на Предлог-законот? Или во што отстапуваше кога решително беше укинато стекнувањето на правото наречено „национален уметник“ кога истото беше укинато со закон, во декември 2018 година!? И тоа на следниот начин: на 30 јануари 2018 година, со Указ за прогласување на Законот за престанување на важењето на Законот за националниот уметник на Република Македонија, тој Закон престанал да важи. Во текстот на тој Закон, во член 1 стои дека „Со овој закон престанува да важи Законот за националниот уметник на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија број 47/11)“. Целосно и неотповикливо, и со полно право, зашто беше еден од инструментите на „политиката“ на груевизмот! И зошто тогаш, по тие поводи, не реагираа овие колумбовци? Второ, ако некој кој навистина ја познава македонската култура и нејзините резултати во изминативе десетина години може попрецизно / подетално да го дефинира / појасни придонесот на таканаречените културни амбасадори, еве – го честам што ќе посака во некое од скопските кафулиња. Може? Не дека таа „титула“ им носеше на тие дотични персони некакви дневни привилегии, ама ниту еден паметен нема да одрече дека им носеше многукратни долгорочни (партократски и незаслужени) бенефиции. Ако и тоа не сме го согледале, не сме виделе ништо и ја заслужуваме оваа „култура“, таква каква што е’, полуписмена!

Е сега, што всушност е проблемот? Што читал(а) тој/таа што читал(а), ако воопшто читал(а) и што мислел(а) дека прочитал(а)? Читал(а) членови – поточно (претпоставувам) член 122 – од Предлог-законот за остварување на јавниот интерес во културата (закачен на т.н. ЕНЕР пред неколку дена). И таму, токму во тој член, стои дека: „(1) На уметниците и стручните работници од областа на заштитата на културното наследство кои до денот на влегувањето во сила на овој закон го оствариле правото на месечен паричен надоместок во висина на разликата меѓу пензијата што ја остваруваат и највисоката пензија во Република Северна Македонија во претходната година, за тековната година по денот на влегувањето во сила на овој закон, ќе продолжи да им се исплаќа месечениот паричен надоместок согласно со член 11-б од Законот за културата („Службен весник на Република Македонија“ бр. 31/98, 49/03, 82/05, 24/07, 116/10, 47/11, 51/11, 136/12,  23/13,  187/13, 44/14, 61/15, 154/15, 39/16 и 11/18)“, и „(2) Започнатите постапки по поднесено барање за остварување на месечен паричен надоместок од ставот  (1) на овој член  до денот на влегувањето во сила на овој закон, ќе се завршат согласно со член 11-б од Законот за културата („Службен весник на Република Македонија“ бр. 31/98, 49/03, 82/05, 24/07, 116/10, 47/11, 51/11, 136/12,  23/13,  187/13, 44/14, 61/15, 154/15, 39/16 и 11/18)“. А во член 123 пишува дека „На амбасадорите на културата на Република Северна Македонија на кои им е доделена титулата согласно член 11-а од Законот за културата („Службен весник на Република Македонија“ бр. 31/98, 49/03, 82/05, 24/07, 116/10, 47/11, 51/11, 136/12,  23/13,  187/13, 44/14, 61/15, 154/15, 39/16 и 11/18) им остануваат правата утврдени со членот 11-а од Законот за културата („Службен весник на Република Македонија“ бр. 31/98, 49/03, 82/05, 24/07, 116/10, 47/11, 51/11, 136/12,  23/13,  187/13, 44/14, 61/15, 154/15, 39/16 и 11/18)“. Што е овде толку и така трагично за една волкава узбуна во државата? Уште малку па за повик за линч? И во чие име, ве молам? Нечие незнаење, неинформираност, неспособност, ќе мобилизира други будали, или …? Ќе појасни ли некој кој што загубил, или ќе загуби, и зошто? Ќе појасни ли тој некој како до вчера функционираше културата во овој сегмент и зошто, ете, некои други „будали“ предложиле такви мерки? Многу би сакал да разберам!

За втората невралгична точка – мотивите – утре.

ИСТОРИСКИ РАМКИ

На адвокатката Јошевска-Анастасовска не може да и’ се одрече стручноста и компетентноста да коментира ситуации сосема на работ, ако не веќе и далеку преку него, на правото и правдата во одделни актуелни случаи. Мене може. Но јас не го пишувам ова што го пишувам низ стручна (правна) диоптрија (која што, патем, не ја поседувам) туку со еден поширок, современо историски, па и „заштитарски“ односно документаристички пристап кој што би морал да биде нормален сојузник на секоја демократска власт. А тоа преведено значи дека власта, секоја демократска власт мора да се грижи, прво, за правото и правдата во државата, потоа за функционирањето на правната / демократската држава, што следствено значи дека се грижи и за иднината на новите поколенија низ почитувањето на редица правни, морални, етички и секакви други современи норми и стандарди и, конечно, за заштита на наследството – а овде токму за тоа говориме – од секаков тип, па и ваков. Или, ако сакате, се обидувам да наметнам една малку поинаква, поширока, поморална визура на некои предлози на Владата, особено овој сврзан со уништувањето на „нелегалните“ прислушкувани разговори.

А инаку, со г-ѓата Јошевска-Анастасовска доаѓаме до слични, да не речам идентични заклучоци, кои таа фрапантно сликовито ги концентрира во реченицата дека државава ни се претвора во една „ … голема трачарница, сред-село, биртија, домашна слава во која се седнати 2 милиони, мезат, пијат, и се’ знаат“! Такви ли сме, навистина? Којзнае, ама многу наликуваме на описот.

Сеедно, и јас можам да се препознаам во оние „ … и се’ знаат“, ама можам да препознаам и многумина други, на високи, многу високи функции неспоиви со нивното „знаење“ и способности.  И да посочачам барем педесетина примери од кои што боли глава. А примерите односно консеквенците не се однесуваат само на нас туку и на нашите / вашите деца, внуци, правнуци. Не знам дали во едни такви услови може да се остане така чудно релаксиран, ладнокрвен, дури заспан, кога државата секојдневно минува низ турбуленции очигледно предизвикани од неопитни, нестручни, некомпетентни поединци на превисоки одлучувачки позиции! Признавам, никако не сум посебно среќен да се мешам во оние „ … и се’ знаат“ на Јошевска ама, ама, како што не разбрав ни стотина други крајно проблематични потези во последниве две години, а на кои што никој, и буквално никој не реагираше, така не го разбирам ни овој молк околу уништувањето на прислушкуваните материјали од времето на „Шарената револуција“. Признавам, не ги разбирам ниту главните актери на тоа „движење“ кои некако се препуштија на општата летаргија убедувајќи се себеси и сите нас дека тука веќе ништо не може да се стори! Не сум сигурен во тоа. Мислам дека наша должност е да ги согледуваме сите клучни прашања во државава од сите можни страни, особено од демократската, правдољубивата, моралната, етичката … страна, без оглед до какви заклучоци ќе дојдеме.

Оттука, а врз основа на сето она што досега го напишав за тие и такви таканаречени нелегални материјали, ќе се обидам уште еднаш да посочам на неодржливоста на таа теза, овојпат во пошироки историски рамки. На пример, во актуелната (и крајно ступидна, морам да кажам) расправа за националноста на Гоце Делчев, а врз основа на неговите писма (до Малешевски, до Зографов итн.) морам да прашам: а како се стекнати тие писма, дали имаме негова согласност да ги читаме, објавуваме и реобјавуваме тие негови лични писма, дали воопшто биле наменети (и) за јавноста? И кој ни го дал тоа право да читаме негова ЛИЧНА пошта, адресирана на едикојси, ама не на нас? Легално ли е тоа? Или ние велиме дека имаме историско право на тоа? Пази богати! Ама нашите внуци немаат историско право на овие прислушкувани разговори, да чујат и разберат какви бараби во едно време им ја пљачкосувале земјата?

Се разбира, ни го имаме тоа право, ниту тоа е легално (како што некои сакаат денес да ги нарекуваат тие нешта), туку ние се правдаме со некои повисоки цели, со историската димензија на Делчев за оваа држава, можеби со фактот дека во тоа време немало закони кои го забрануваат нелегалното читање туѓа пошта, а особено и со тоа што човекот денес нема директни наследници па да превиткаат лист хартија и да не’ тужат, итн. Сакам да кажам дека (пречесто) немаме чувство за историја и историчност, за консеквентност, за дистанца … за ништо што им стои на патот на нашите замислени цели. И тоа, за жал, е знак на незрелост на едно општество, знак кој што, патем, секојдневно ни се вее над главите и покажува / докажува колку навистина сме мали, неуки, неспособни. Или некој сака да не’ претстави такви? А впрочем и Хан, само малку покултурно односно со поинакви зборови, ни го кажа точно тоа: „нулта толеранција кон корупцијата и организираниот криминал“! Како тоа ќе се постигне ако материјалите – ги нема? И дека не може да има „изгубени случаи“, како што некој очигледно посакува со уништувањето на материјалите.

Или, бидејќи веќе го спомнав нацизмот, Холокаустот и геноцидот во Втората светска војна, како и музејот / центарот „Topographie des Terrors“ („Топографија на теророт“) во Берлин, ќе прашам: дали материјалите од сите злосторства на Третиот рајх се стекнати легално, дали некој ги прашал главните „актери“ – џелати и жртви – во спомнатите настани од Втората светска војна за дозвола за објавување на сите фотографии и аудио / видео материјали што се наоѓаат во овој музеј, ама и во многуте други историски музеи низ Европа и светот? Зашто, без тоа, според нашево толкување на нештата, сите тие материјали би биле – нелегални, нели?! Е па ајде некој од нашиве „стручњаци“ нека покрене постапка за затворање на сите тие музеи како нелегални институции! За среќа, цивилизираниот свет вели: таквиот тип злосторства не застарува. И наместо Владата да предложи таков став во законот за идното Јавно обвинителство во кое што треба да се втопи сегашното СЈО, тие предлагаат основните материјали за работа на оваа институција да се уништат! А што правеше толку децении центарот на Симон Визентал, на пример? Се сеќава некој на него и неговите активности? Или некој наш стручњак ќе му префрлеше дека работи – нелегално?!

ЗА (НЕ)ЛЕГАЛНОСТА

Една од можните дилеми, иако де факто можеби најневажна, некако се разврзува низ предлози на јавноста. Има, на пример, предлог (не знам дали смеам да го „откријам“ предлагачот!) кој што сугерира дека криминалните прислушкувани разговори треба да се „складираат“ во Музејот на криминалистиката во Идризово, заедно со уште (околу) 3.000 други експонати од кркиминалиситички титип. И тоа во принцип не е лош предлог. Како што на барабите снимени на тие разговори местото им е во Идризово, или некој друг македонски затвор, зошто и нивните кримогени муабети не би припаѓале во тој Музеј? Сепак, не знам на пример дали овој Музеј е дел од националната музејска мрежа во РСМ. Мислам – не. Не дека е тоа којзнае колку важно, ама сепак битна е неговата системска поставеност, локацијата на музејот, неговите стручни / професионални капацитети за бавење со таа дејност, процедурите / протоколи за чување на тој тип на материјали итн. И конечно: контролата врз неговата работа! Иако, би рекол, дотичниот материјал не е само криминален, и тоа е основната разлика меѓу овој материјал и останатиот складиран во тој Музеј. Не е само криминален бидејќи овде, повторно, не станува збор за материјали обезбедени преку ПИМ мерки или пак материјали на разноразни ситни шверцери или покрупни, па и најкрупни криминалци со кои врие оваа држава. Не, зашто овде станува збор за екс-премиер, екс-министри, екс но и актуелни пратеници, едно чудо таканаречени бизнисмени – ене, гледајте го и соопштението на двене „госпоѓи“ од Сојузот на стопански комори! – што ќе рече дека говориме за криминал од највисок политички и економски врв во земјава. Не дека нешто посебно го делам криминалот на ваков или онаков, ама сепак мислам дека овие криминалци актери во оние (нелегални!) прислушувани материјали се криминалци со посебно „педигре“, од особена важност за историјата на државата.

Инаку, еве уште една претпоставка: утре, на предлог на Владата, сиот тој материјал може (не дај Боже) да биде уништен. А веќе задутре истите бараби да се кандидираат на некои следни избори за истите функции што ги користеа за пљачкосување на државата. (Впрочем, тоа и ни се случи и на минатите парламентарни зибори: дел од истите криминалци повторно станаа пратеници! Што се должи, ќе се осмелам да речам, на недоволното / несоодветното користење во кампањата токму на докази од ваков тип). И – како утре ќе докажувате дека станува збор за криминалци а не за политичари, за бараби а не за стопанственици, за превејани крадци намачкани со сите бои а не сериозни граѓани на оваа земја кои заслужуваат да бидат бирани, и избрани на какви и да се избори? Има некој одговор на ова, или само ќе креваме раменици? Многу би сакал да ги чујам можните одговори, иако знам дека нема да чујам ниту еден! И токму заради тоа, токму заради таа нетранспарентност, таа неотчетност, таа некомуникативност со јавноста ни се случуваат (и) овие работи. Како и во случајот со Охрид и оној глупав – сега повлечен – закон, како и за едно чудо нешта за кои што сегашнава власт, за жал, се посипува со пепел токму заради избрзани и често некомпетентни одлуки. Или некој сака да ни каже дека никој, ама баш никој во власта не знаеше за актуелните случувања во случајот наречен „Рекет“? Ако пак навистина е така, тоа многу лошо говори за власта, говори дека некои инстанци ама баш не си ги вршат ниту основните работи! Но, сигурен сум дека безмалу никој не обрнал внимание на фактот дека уништувањето на (нелегално?) прислушуваните материјали од вчерашните криминалци утре, реално, (повторно) прави легитимни политичари? Или токму тоа е намерата? Не сакам тоа да го тврдам, ама нештата одат во таа насока. Зошто, и кому тоа му одговара?

Од друга страна, да не остане некажано, сосема јасно ја разбирам, и ја почитувам, идејата односно образложението за нелегитимно / нелегално прислушкување на граѓани на оваа држава. Но, повторно – но: има неколку битни нешта што мора да се појаснат, барем за овој мој предлог за (делумно) неуништување на прислушкуваните материјали. Прво, нелегално прислушкуваните разговори на сите („обични“) граѓанин односно оние кои не биле во тоа време функционери плаќани од буџетот на оваа држава треба да бидат, се разбира, уништени. Тоа биле / се приватни разговори кои што апсолутно не се од сегашен и/или иден интерес на историјата / државата. Но тоа не е исто и не може да биде исто и со оние веќе спомнувани високи државни функционери кои секојдневно ги слушавме во т.н. „бомби“ и чии што криминали се апсолутно дел од оваа современа историја што мора да биде зачуван! Или, понатаму, ако сакате, зошто тогаш формирањето на она СЈО, какво-такво, зошто сите постапки, судења, пресуди (колку-толку) … и сето тоа засновано врз (нелегално) прислушкуваните материјали, кога веќе утре тие материјали ќе бидат уништени? Или, уште понатаму, ако баш сакате, што со оние материјали (од истиот тип) кои се уште не дошле на ред – заради редица (јасни или нејасни) причини – а се однесуваат дури и на потешки дела, како на пример случајот „Монструм“, или „Диво насеље“, или и „полесни“ дела слични на оние кои што веќе беа процесуирани? И тие ли државата глатко ќе ги даде на уништување дури и покрај ветувањата за нивно расветлување? Ќе останат ли тие случаи, дел од нив навистина тешки, најтешки, големо црно петно на македонската политика и историја на оваа деценија само заради отсуството на нашето чувство за право и правда, за историја, за документирана државност итн.?

Второ: кога велиме нелегално прислушкувани материјали по аналогија првата асоцијација е дека тоа прислушкување го правеле некои странски служби, или некои домашни криминалци заради разноразни нивни цели, или некакви други политички субјекти (повторно за нивни цели). Што не е точно, нели. Тие прислушкувања ги вршела „легално“ избрана македонска власт! (Наводниците ги ставам за да го потенцирам легитимниот сомнеж во легалноста на нивниот многукратен избор, ама ако добро паметам за тоа никој од нив не бил / е обвинет, освен еден – ај да не речам минорен – случај). Значи, што е тука нелегално? Фактот што немале писмен налог од легитимен орган за тоа прислушкување! И овде потенцирам еден збор, тоа е зборот писмен налог во смислата на парче хартија со потпис и печат, ама сигурни ли сме дека немало и друг тип соодветен легитимен налог од легитимен орган / поединец? На пример – устен? Или мислиме дека службениците кои го вршеле прислушувањето можеле / смееле да одбијат таков вид налог? Сакам да кажам, ако тоа прислушкување го вршеле македонски институции, по налог (нека биде и устен) на македонски функционери, а со знаење на целата врхушка на власт – зошто инаку онаа барабана ќе говореше во шифри ако не знаел дека е прислушкуван? – тогаш што е тука нелегално?

Трето, јас би одел и чекор подалеку: што ако тие материјали беа дибидус нелегални односно ни беа дадени од некоја странска служба? Пријателска, се разбира, белки имаме и такви. Ние, бидејќи тогаш матетеријалите ќе беа навистина нелегални, немаше да ги користиме, објавиме, процесуираме …? Не? А ако денес, утре, ни стигне дојава повторно од пријателска тајна служба дека некаде се подготвува „Диво насеље 2“, ние пак ќе се правиме на триипол? Пак ќе пратиме полицајци да гинат? Толку за „нелегалноста“. Иако има уште нешто, поактуелно: ако е точно, ако е навистина точно дека материјалите за случајот „Рекет“ се прибавени со помош на една соседна странска служба, нели се и тие нелегални?

Инаку, онаа будала гувернер на Порторико е присилен на оставка заради објавена ЛИЧНА кореспонденција во која што навредува се’ што ќе стигне, па и оној Рики Мартин! Да не беше гувернер, ќе имаше последици?

ВЕШТАЧКИ ДИЛЕМИ

Меѓу многуте (според мене вештачки наметнати) дилеми за и/или против уништувањето на материјалот од таканаречените „бомби“ односно прислушувани телефонски разговори на (како што беше речено) повеќе од дваесетина илјади македонски граѓани, прва би била следната: зошто овие материјали, односно делови од нив, беа погодни за рушењето на режимот на злосторничкото груевистичко здружение, ама сега истите оние кои практично добија најмногу со нивното обелоденување предлагаат тој материјал да биде уништен? Оваа дилема некој би морал бргу да ја објасни односно да го оправда уништување барем само имајќи го предвид овој аспект на нештата. А ги има уште многу, многу. Но, да завршам со овој аспект. Ако, имено, главниот гнев на народот преточен во „Шарената револуција“ како негов драгоцен претставник практично беше значително омасовен со почетокот на објавувањето на овие материјали од страна на Зоран Заев – тогаш претседател на СДСМ – и челниците на таа партија бидејќи преку нив всушност ги осознавме, или (во најголемиот дел) ни се потврдија некои од клучните злосторства на режимот (прикривањето на убиството на Мартин Нешковски, провизиите, нарачувањето на опсадата на Општина Центар и познатите шамари, местењето тендери и стотици други), зошто тоа ТОГАШ беше опортуно, дури очекувано и посакувано, ама СЕГА – не? Треба ли сега од тоа да се срамат актерите кои ги обелоденуваа овие материјали, па сега брже-боље сакаат да се куртулат од нив? Зашто, ако и тогаш држеа место сите проблематизирања на користењето на овие материјали, што и беше  често спомнувано од многумина, ама сепак Македонија ечеше од гласовите и заговорите на криминалците од врхушката на вемерото, што е проблемот сега? Некој би морал ова да го појасни. Ќе одам и чекор подалеку. На пример, сосема вообичаен е институтот „top secret“ односно доверливи материјали, што ќе рече материјали (заради икс причини) недостапни (да не речам пломбирани) за јавноста. И овие материјали, повторно заради икс и ипсилон причини можеа да уживаат (и) таков статус. Ама тоа мораше да биде и вчера така, за да биде така и денес, па и утре. Тие прашања не може и не смее да се политизираат во нашиот познат стил: ќе биде така како што мене ми одговара. Тоа веќе не е сериозно, не е демократија, не е политика. Тоа ќе рече дека во таков случај раководството на СДСМ ќе мораше пред три години, во екот на „Шарената револуција“, да ни ги прераскажува тие материјали, а не да ги пушта „во живо“. И тогаш, впрочем, беше кажано дека тие материјали не се пуштаат интегрално односно дека приватните, интимните разговори не се објавуваат јавно туку дека тоа се прави само со делови од кримогените разговори. Што е тогаш спорно денес? Зошто истите делови – не целите снимени разговори – се сега проблематични, а вчера не беа?

Јас целосно ја разбирам – или барем се обидувам да ја разберам, за што ќе пишувам подоцна – поентата со неовластеното прислушување, односно поистоветувањето на овие разговори со оние од т.н. ПИМ мерки, кои што по употребата се уништуваат. Ама не знам дали дотичните кои на Владата и’ ги сугерираат ваквите (во најмала рака) двосмислени чекори прават разлика, прво, помеѓу ПИМ мерки за некои шибицари, рекетари, шверцери … па и криминалци од мал или поголем формат, со еден (екс)премиер на Влада (како бандитон од Букурешт), негови (екс)министри, екс ама и актуелни пратеници, бизнисмени … итн.? Не прават? Е па – би требало, зашто државата односно историјата ама баш воопшто не ја интересира како некоја бараба договарала шверц на цигари или некоја друга курентна стока преку граница, ама апсолутно ја интересира однесување на нејзиниот премиер и министри, пратеници и остала багра во даден период, без оглед дали добиените податоци се во легитимна или нелегитимна постапка, со легална или нелегална мерка! Разбирате? Не? Е па тогаш мислам дека ви недостасува едно мало (ама не е никакво, напротив) суптилно и многу важно чувство за правда, за државност, за историја …

Вториот битен факт е дека истите (нелегални, нелегитимни?) прислушкувани разговори на барабите од минатиот режим беа, во даден момент, соодветни за нивна употреба пред судските инстанци и покренување на темелни обвиненија, дури и пресуди, против криминалците. Ама сега тие одеднаш се – неупотребливи, незаконски, неприменливи … и мора да се уништат?! Извинете, ама може ли некој ова подетално да го објасни, за да разбереме? Зашто, ако едни докази, или „докази“, како сакате, во еден миг се прифатливи, тогаш кога тоа некому му одговара(ло), ама веќе во наредниот се неприфатливи зашто одеднаш некому му текнало, или некој некому шепнал дека сепак се незаконски, тогаш таквиот крајно симптоматичен и во основа превртлив став многу говори за несериозноста на која и да е’ власт. Која што, се’ уште, сакаме да ја гледаме како сериозна, легитимна, легална, одговорна, свесна, компетентна … нели?

И сега, колку и да не сакав, ама таков е контекстот, „ме чешаат“ прстите барем телеграфски да го спомнам и појавувањето на „госпожата“ специјална обвинителка Јанева која, после толку денови мистериозно отсуство, се дрзна да се појави токму пред микрофоните на Специјалното јавно обвинителство. За да се обиде да се (о)правда. Што не е спорно, ама тоа требаше да го направи веќе вториот, ако не првиот ден од потенцијалното „обвинување“ – зашто и одземањето на телефонот на таков човек е директен сомнеж во нејзината вмешаност во случајот. Ако не, ќе го побараа и мојот телефон, нели? Иако нејзиното појавување овојпат, сепак, ја немаше вообичаената помпа, придружба и поддршка не само на нејзините „грации“ туку и на кој и да е’ друг од таа институција, што повторно беше јасна назнака за нештата. Но, сакав да кажам нешто друго. Очекував, имено, да каже барем збор-два токму и за најавите за уништување на материјалите кои што беа / се предмет на нејзината работа неколку години. Мислам дека ова беше добра можност, ако воопшто таму имат став за тоа, ако воопшто размислувала за поширокиот (историски) контекст на тоа прашање. Не велам дека тоа и’ беше единствена можност, можеби некогаш подоцна ќе се наврати на тоа (иако се сомневам), ама сега беше вистинскиот момент. Инаку, таа веројатно е една од малкуте кои се подетално запознаени со содржината на повеќето „спорни“ материјали и сигурно е една од малкуте која што може да сугерира што таму може да се селектира како приватна комуникација (а со тоа и со етикета: недостапно за јавноста), но може и треба да посочи и што е она што е материјал со вредна историска иднина за кримогената структура на бившиот македонски режим. Ок, таа шанса е пропуштена, нагонот за самоодржување бил посилен, ама прашање е дали ќе има и друга шанса?!

TOPOGRAPHIE DES TERRORS

Музејот / центарот „Topographie des Terrors“ („Топографија на теророт“) во Берлин е must see локација во овој град, музеј – или документациски центар, како сакате – кој што, меѓу другите, е еден од најпосетените во градот. Не случајно, се разбира, иако не се бави со уметност – заштитен знак на најпосетените музеи не само во Берлин – туку со историја. И тоа онаа речиси неодамнешна, историјата на нацизмот / фашизмот во Германија: појавата, растежот, кулминацијата во текот на Втората светска војна и – неизбежниот крах, распадот во парампарче што ја остави земјата во урнатини. Не само материјални, туку особено духовни, морални урантини чии што рани се видливи до денешен ден. А музејот е таму точно за тоа: за незаборав, за потсетување на сегашните и идните генерации за минатото на нивната држава, за злосторствата на нивните татковци и дедовци (па и мајки и баби, ако сакате), за Холокаустот и геноцидот врз цели народи. Музејот се наоѓа во самиот центар на Берлин, сосема близу познатото здание викано Martin Gropius-Bau, до Потсдамер плац и др. И музејот е страшен, вџашувачки, потресен, ужаснувачки … Ама врие од туристи, не само од светот туку и од цела Германија. Само во 2018 година музејот го посетиле 1.8 милиони посетители! А влезот е бесплатен, како речиси во ниту еден друг музеј во Берлин! И за тоа, се разбира, има причина. Тоа е историското место на некогашното седиште на Гестапо, СС и Главната канцеларија на тајната полиција на Рајхот на улицата Вилхелм и Принц Албрехт. Тука се наоѓал и главниот затвор за политички затвореници, низ кој што поминале повеќе од петнаесет илјади противници на нацистичкиот режим. Најголемиот број не излегле живи. Инаку, самиот објект е (намерно) минималистички, едноставно решен, безмалу како неугледна монтажна градба која што не привлекува особено внимание. Не дека германците не можеле да најдат соодветен репрезентативен објект за овој музеј, или да изградат таков, ама тоа не би било тоа, односно не е битна формата туку – содржината! А таа, како што веќе реков, низ (документарна) фотографија, видео и аудио презентација го прикажува подемот и падот на Третиот рајх и нацистичкиот режим од 1933 до 1945 година. И Германија смета дека ова треба СИТЕ да го видат, домашни и странски посетители, стари и млади, особено млади, за никогаш да не се повтори!

Ве потсетува ова на нешто? Колку пати ја слушнавме оваа реченица (денес веќе многу помалку!) а во врска си таканаречените „бомби“ односно (нелегално) прислушкувани телефонски разговори на околу 20тина илјади македонски државјани? Безброј пати? И? Како сето тоа одеднаш стана неважно па Владата предлага сиот запленет материјал од тие телефонски прислушкувања да биде – уништен?! Ако сакате / сакаме тоа никогаш да не се повтори, на идните генерации бајки ли ќе им раскажуваме за тоа? Ќе им ги прераскажуваме „бомбите“ како митови и легенди, како приказните за Илинденското востание? Не можам да не прашам: не може ли Владата посериозно да го домисли овој процес, ако треба и да организира неколку јавни дебати, на кои што би се расветлиле сите нешта поврзани со овие документи но од една поширока историска перспектива? Од перспективата на идните генерации, можеби? Зашто тој материјал со кој што во моментов располага Владата сепак не е нејзина сопственост за да туку-така, брзоплето се уништува. Зарем Германија не можеше да го уништи сиот оној материјал во спомнатиот музеј, и не само во него туку и во сите државни архиви и историски музеи? И што ќе значеше тој чин за Германија, но и за светот? Кратко паметење, обид за манипулирње на меморијата, селективна меморија па и селективна правда …? Бидејќи сиот материјал собран од т.н. “бомби“ е токму нашата „Топографија на теророт“, нешто кое што мора да биде достапно доп македонските граѓани. (Се разбира, јас понатаму ќе се оградам од самиот себеси во однос на поимот достапност, но во принцип овде станува збор за тоа основно човеково право! И да, знам дека тука се вплеткани и други човекови права – на пример правото на приватност – ама овде сепак говориме за некои други, повисоки параметри, кои ќе се обидам понатаму да ги толкувам онака како што јас ги разбирам односно од некаква историска перспектива / димензија!).

Се согалсувам дека Владата, поединците во неа, па дури и премиерот, имат апсолутно право, дури обврска, да се грижат (и) за правата на криминалците од бившиот режим. Инаку, каква демократска влада би била таа, нели? Но, сепак, мислам дека овде, во најмала рака, се мешаат повеќе права. И тоа мора докрај да биде јасно и гласно, и јавно, расветлено, а не по брза постапка народните пратеници да бришат нешто што не им припаѓа. Сакам да кажам дека тие, па и Владата, можат да бришат и уништуваат свои лични материјали и документација што можеби ја донеле од дома. Но никој нема право, најмалку Собранието на РСМ и народните претставници во него со еден притисок на прстот да избришат дел дванаесетгодишната македонска историја. Такво право не им е дадено во ниеден закон! Зошто го велам ова?

Затоа што во тие материјали, такви какви што се, се наоѓаат (да, нелегитимно прибавени!) телефонски разговори важни за македонска историја 2006 – 2017 година, со година или две повеќе или помалку. И на таков материјал нема право ни Владата ниту Парламентот туку единствено и целосно право на тој материјал има македонската историја односно македонската наука разбрана како архивистика, музеологија, современа историја итн. И тука нема пардон, нема дилема. Се’ друго, особено бришењето односно уништувањето на тој материјал би било злосторство еднакво на она кое што го создало тој материјал! Со сите резерви, се разбира, си сите задршки, но дајте барем опција да се размисли, да се дискутира,но не само политички туку и стручно, научно!

Ја гледам и другата опција, ама мислам дека е сугерирана од страни што не и се многу наклонети на оваа власт. Или, можеби, сакаат оваа власт, оваа Влада и овој Парламент во историјата да бидат запишани како злосторници еднакви на оној на груевистичкиот режим? Пак ќе го цитирам Мофет: „се надевам дека интелигентите луѓе ќе победат“. Оттука, со сите резерви и можни задршки, мислам дека премиерот, Владата, сите министри поединечно, како и сите пратеници поединечно, мораат барем уште неколку пати – низ јавен дијалог – да ја преиспитаат (можеби веќе донесената) одлука за уништување на овој материјал. Зашто, повторно, тој де факто не е нивен па следствено и немаат право да уништуваат нешто што не им припаѓа. И повторно: чинот на такво уништување идните генерации можеби ќе го квалификуваат со други зборови, потешки, покомплицирани. Зошто тоа некому му е потребно односно зошто едно државно злосторство би се прикривало со друго, еднакво тешко и неоправдливо? За да нема дилеми, го кажувам мојот став јасно и гласно: тој материјал, комплетен, таков каков што е’, припаѓа на Државниот архив, или на некој од македонските историски музеи – на пример Музејот на Северна Македонија или Музејот на македонската борба – или на Институтот за национална историја, или … каде и да е’ каде што ќе биде стручно / професионално чуван, обработуван, дури и ако треба (и кога ќе треба) и презентиран. Се разбира, имајќи ја предвид чувствителноста на материјалот – за кои што дилеми ќе пишувам понатаму – би бил пропишан соодветен режим на заштита и користење! И што е тука нејасно односно: кому му пречи тој материјал па инсистира да биде уништен? Ако сме веќе кај тоа, македонската историја, всушност, поблиска или подалечна, изобилува со „чувствителни“ материјали, почнувајќи уште од времето на Отоманското владеење со овие простори па наваму, кои што материјали баш и не ни одат во прилог како на држава и нација, нели? Па никој не побарал тие да бидат уништени. Впрочем, зарем некој навистина мисли дека нема голем број германци кои би сакале преку ноќ да го снема сиот изложен материјал во спомнатиот музеј? Или ние сме нешто специјално, нешто многу подобро дури и од Германија?

СВЕДОШТВА ЗА ЗЛОТО

Во затишјето на „битката за Охрид“, се чини дека државава влегува во една многу поголема битка, поисцрпувачкаи, да не речам, клучна војна за правото и правдата. Или – битка за себе, некој би рекол. Можеби, можеби оваа битка така и треба да се види, да се идентификува како последна офанзива во конечната војна не само за правната држава туку и за нејзиниот опстанок. Овие укажувања имаат смисла бидејќи една држава која што претендира да се нарекува демократска, не може а да не биде и – правна држава! Заробените држави не се правни држави, уште помалку се демократски. Барем тоа добро го научивме. Или – не? Малку ни беше? Не знам, како да постои сомнеж и во тоа.

И во овој контекст не мислам дека битката за правна држава е битка само на правниците односно правосудните структури во државата. Затоа и се осмелувам да посочам на некои „цртички“ кои сомнително танцуваат по острицата на мечот на правната држава. Да, оваа (последна?) битка суштински е поврзана со случувањата во и околу Специјалното јавно обвинителство, една приказна која што кај мнозинството значеше надеж, па постепено гаснење на таа надеж … институција што предизвика, и предизвикува, контроверзни тоест крајно спротивствени ставови во целата држава, особено околу нејзиниот минат труд и иден статус, нејзината досегашна улога во општеството итн. А на таа линија и прилично опскурната фама дека судбината на првиот човек на оваа институција дефинитивно ја определува / означува и судбината на самата институција. Што е апсурдно и ги доведува под сомнеж за (потенцијално) учество во криминални дејанија и сите вработени во неа, особено најблиските соработници на главната специјална обвинителка! Што, повторно, е – нонсенс! По таа логика, кримогените претседатели на држави, а во светот сме виделе едно чудо такви, автоматски ги поистоветува / профилира и самите држави сосе целиот народ како криминални? И по истата логика, криминалите на онаа македонска злосторничка банда која што глумеше влада, министри, директори … не’ легитимира ли сите кои овде живееме како – криминалци? Не спорам дека сите, на еден или на друг начин бевме соучесници во оној криминал, но тоа е сепак расправа на некакво „повисоко“ рамниште односно расправа која што никој во државава (како да) не сака да ја води. А особено и заради фактот што вистинските криминалци се се’ уште меѓу нас, слободни, а ние повторно ништо не превземаме за тоа. Верба во институциите? Можеби, но колку пати таа наша верба била изиграна? Како впрочем и сега, иако не сакам ама баш ништо да прејудицирам. А сепак, ќе успее ли онаа клучна институција, и власта сосе неа, да ја воскресне надежта? Којзнае.

Се разбира, судбината на самата институција (ќе) ја одредуваат надлежните државни структури, оние кои што и ја основале, и таа, нејзината судбина, горе-долу веќе е навестена. Тие одлуки можеби не зависат од волјата или ставот на пошироката јавност. Ама некои други нешта – да. И тука пред се’ мислам на вклучувањето на пошироката јавност во расветлувањето на најбитните – МОРАЛНИТЕ, но и други – прашања, дилеми, противречности, ако сакате, сврзани не со некои најавени назнаки за идниот статус на најважната институција во државава туку повеќе со нејзиниот modus operandi или поле на интерес. И тоа не би требало да биде сувопарна расправа само на луѓето од правната струка зашто моралните и на тоа слични прашања се универзални. По вредност и по значење! (Иако, некој ќе рече, ние де факто ништо и не решивме. Како што веќе констатирав: криминалците се и понатаму меѓу нас, некои дури и од Будимпешта ни солат памет, во системот се’ уште роварат злосторничките јадра поставувајќи сопки, често речиси и невидливи, на секоја прогресивна идеја, материјалните остатоци од болните злосторнички умови и понатаму ни го затскриваат видикот … Каде сме биле – нигде, што сме правеле – ништо! Не, не е се’ така црно, се разбира, ама како да оди натаму?).

Елем, судбината на надежта на македонската пролет, на онаа институција која што доби кај нас дотогаш невидена поддршка, ќе ја решаваат надлежните. Поточно, тоа се главно техникалии – иако во самата суштина и не се, ама ајде – тоест: дали сегашното СЈО ќе продолжи како дел од сегашното ОЈО, ќе се претвори ли во некакво ново јојо во правосудниот систем на државава кое што и во иднина ќе продолжи да не’ разочарува, што и како ќе се случува со останатите обвинители во таа институција или и тие се однапред осудени итн. Некои, можеби, ќе го сметаат за техникалиа и предлогот за нов шеф на тоа (самостојно или зависно) специјално обвинителство. Јас – не, но за тоа треба / мора да се изјаснат компетентните во таа област. Морам овде да ја спомнам професорката Најчевска која со право „се сити“ – се разбира, ова е моја интерпретација на нештата – на случувањата со шефицата на актуелното СЈО. Ако сме искрени, таа, и не само таа, укажуваше на редица „проблеми“, дилеми, стручни сомнежи во капацитетите на дотичната персона кои што, за жал или за среќа, се обистинија. Оттука, по којзнае кој пат, македонската политика не смее – и уште еднаш: не смее – да ги игнорира мислењата на клучни стручни луѓе по одредени прашања. Ако еден Камбовски, замислете, си дозволува да им држи лекции на сегашниве социјалдемократи (а тие како мали дечиња молчат!) дека политиката мора да ја слуша струката, тогаш земете го тоа како сериозна вистина! На пример, Дејвид Мофет вели дека се надева дека „интелигентите луѓе ќе победат“! Дали? Со политички одлуки? Тешко.

Како и да е, она за што всушност говорам е најновата идеја сегашното СЈО да се интегрира во Јавното обвинителство за организиран криминал и корупција, при што сите започнати случаи на саегашното СЈО пред судовите ќе ги продолжи Јавното обвинителство, а останатиот материјал од таканаречените „бомби“ односно прислушкуваните разговори ќе се уништи! (?). Молам, ќе се уништи? Зошто? За да утрешните генерации немаат ниту едно сведоштво за Злото што ја стравовладееше оваа земја и овој народ дванаесет години? Туку-така ќе се уништи еден историски материјал, со кревање на рака односно притискање на копче на 80 пратеници? Со кое право, извинете?

ЗЕМЈА НА ЧУДАТА

Ова што сега се случува со и околу Охрид, во каква „бомба“ се претвора целата ситуација, е безмалу неверојатно, чудесно, иако за оваа држава човек одговорно може да каже дека веќе ништо не може толку, до неверојатност, да не’ импресионира. Да, ова со СЈО и неговата шефица е на тоа рамниште, ама ова што сега го изјавуваат градоначалниците на Охрид и Струга, е уште почудесно, да не речам пострашно! Зашто, што е потребно, каков и колкав притисок, каков и колкав страв … па човек да се откаже од својата функција, позиција, легално и легитимно (се надеваме) стекната, од ингеренциите што произлегуваат од неа? Голем притисок, голем страв, не само за себеси, веројатно, плус основано сомнение дека поставените задачи – оние од УНЕСКО но и оние од македонскиот премиер – нема да може да ги изврши. А тоа е: рушење на дивоградбите, и тоа оние кои што, наводно, се бројат на прстите на двете раце, за да барем во почетокот исполниме нешто, минимално, од барањата на тоа УНЕСКО што во континуитет не’ „тормози“. Прво градоначалникот на Охрид, речиси веднаш по најавата на премиерот, а сега и градоначалникот на Струга, двајцата унисоно, експедитивно одговараат дека веднаш се откажуваат од нивните градоначалнички надлежности во делот на урбанизмот во нивните градови и му препуштаат на премиерот да го земе тоа во негови раце! Пак ќе кажам: колкав мора да е стравот, а барем Мерко не личи на плашлив човек (без намера да го навредам неговиот колега од Охрид!), колкави мора да се притисоците од страна за да овие двајца така беневолентно му ја препуштат „работата“ на Заев? Или – има (и) нешто друго? Можеби, но јас како (во основа) пристоен човек не сакам веднаш да извлекувам валкани опции како заклучоци односно да инсинуирам зошто луѓево така брзо, и да не речам исплашено, се посипуваат со пепел тоест се самопрогласуваат – неверојатно – за неспособни да се справат со основното зло во нивниот атар. А самите, своеволно, конкурирале за тие места, нели. И утре повторно ли ќе конкурираат за тие места, и ќе се фалат дека биле успешни, се’ до некој нов „случај УНЕСКО“ кога повторно доброволно ќе ги предаваат ингеренциите на некој друг?

Друга приказна е дали воопшто е нормално, па и изводливо нешто такво: еден градоначалник да се откаже само од дел од своите ингеренции – оние сврзани со урбанизмот – а да си ги задржи сите други? Или, може ли, на пример, континуирано да се откажува и од некои други, од кои што исто така се плаши, или се чувствува нелагодно, или некомпетентно, и да им ги препушта на други луѓе? А за себе да си ги задржи само оние што му се допаѓаат, оние т.н. претставителни функции: сечење ленти, отворање манифестации, држење говори по разноразни поводи, трошење општински пари и слично? Праксата што сега (доброволно) ја воведуваат градоначалниците на Охрид и Струга веќе утре кај нас може да стане правило кое што ќе се применува и од други, кој како ќе посака. И после не сме биле најбољи, сме имало најнизок IQ во Европа или на планетава? Абе ајде, на кој друг му текнуваат вакви „демократски“ изуми? Апропо, и изумот на шефицата на Специјалното јавно обвинителство не е многу подоле од овој на градоначалнициве. Таа поднесува оставка ама со забавено дејство – нешто слично на оние мини, нагазни, противтенковски, какви ли беа господ знае – кое што може да се активира после месец, два, пет. Дотогаш таа пак е шефица, ама не оди на работа, си отвора боледување, прима шефовска плата … Абе какви се овие македонски измислици, кој ги учи луѓево на такви будалаштини? А што ако е, на пример, во прашање претседател на држава? Може ли и тој да се откаже, времено или трајно, од некои свои функции кои не му се по ќеф? Додуша, ние и тоа го имавме, она некогашноно растение на Водно така некако ги тераше двата мандати, не правеше ништо друго освен трошење пари и патување тук-таму, до Паљурци и назад. Што ќе рече – се’ сме виделе, па зошто да се чудиме и на ова. Затоа и не’ викаат „Македонија, земја на чудата“!

Но, работата со градоначалнициве е пресериозна за да биде смешна. Ваквите нивни реакции речиси во целост ја потврдуваат убоитата теза на „Дојче Веле“ за срамната мафијашка спрега на политиката и бизнисот, а на штета на градот под заштита на УНЕСКО. Да не е така, би имало ли и закани по живот, како што вели градоначалникот на Струга откажувајќи се од дел од неговите ингеренции во полза на централната власт? Впрочем, за спрегата помеѓу политиката и бизнисот говори и онаа малечка ама значајна „квака 22“ вметната во новиот Предлог-закон за управување со природното и културното наследство во Охридскиот регион наречена „Бадентерово гласање“ во Советот за управување со природното и културното наследство во Охридскиот регион. Кога во едно во основа стручно тело вметнувате таков (политички) механизам во гласањето, нештата не може да бидат појасни. (А законот е предложен токму од Владата, нели? На страна фактот што УНЕСКО од нас не бара никаков нов закон, особено не со ваков „механизам“ на гласање!).

Сега, ваквиот развој на настаните генерално нуди две прилично различни диоптрии. Едната, онаа градоначалничката или, ако сакате, дефетистичката односно песимистичката е дека Северна Македонија продолжува да биде заробена држава, при што менливи се само главните актери, но не и состојбата и процесите што од неа произлегуваат, дека Северна Македонија навистина (се’ уште) е во канџите на разноразни политичко-бизнис мафии кои го диктираат целокупниот живот во државата. И тоа е грда диоптрија.

Втората, можеби оптимистичката – велам можеби зашто допрва треба да се покаже како таква – е опцијата што ја добива Владата (а која што, патем, самата ја бараше!), а таа е: со полна власт во рацете да расчисти во дотичните општини, да ги исполни барањата на УНЕСКО, сите до едно, без фемкање и лажни оправдувања, зашто веќе нема на кого да се вади. Оваа дипотрија вели: баравте – гледајте. Ајде да гледаме!

ГРЕШКА ИЛИ – СИМБОЛИКА?

Никако не сакам ни да се помисли – а впрочем и времето на објавувањето не коинцидира – дека моето спомнување на НУ Завод за заштита и Музеј – Охрид како една од (потенцирам: една од!) надлежните институции одговорни за случувањата во Охрид во изминативе петнаесетина и повеќе години довело до сменување на тамошната директорка во новата премиерска чистка. Тоа е, се разбира, невозможно заради повеќе причини. Првата е што, како што потенцирав, временското совпаѓање на објавувањето на мојот текст каде што се спомнува и оваа институција со прес конференцијата на премиерот. Иако некој може да каже дека јас претходно сум му дошепнал нешто на премиерот. Што би ми додало мене лично на кредибилитетот како на таен советник на Заев. Ама не е така и јас немам ни јавна ниту тајна линија со премиерот, особено не за да му сугерирам вакви нешта. Некои други имаат и тие треба да се изјаснат! Зашто, премногу е симптоматично сменувањето САМО на директорката на Заводот и Музеј – Охрид, а кое што не може а да не се доведе во врска со последниве случувања во овој град!

Но, прво, моето спомнување на оваа институција – но не и на нејзината директорка, што е многу битно! – во контекстот на надлежните институции одговорни за состојбите со заштитата на природното и културното наследство во Охрид никако не можеше да биде избегнато. Дури и да сакав, а не сакав, зашто нивната одговорност таму е неспорна. Ама, потенцирам: институционалната одговорност, ама не и на оваа директорка, поставена на тоа место пред неполни две години! И, ќе кажам отворено: ако некој, барем според мои директни сознанија – а во тоа време се’ уште се врткав во Министерството за култура како некаков советник – се обиде да отвори фронт со сите фактори и состојби што допринесоа до сегашното ниво на девастација на културното наследство на градот, тоа беше токму таа директорка! За жал, нејзините напори така и завршија – на обид, ама без резултат. Зошто? За тоа има дебело досие, и тоа ќе биде обзнането кога ќе му биде времето. Нерезултатноста односно неуспехот на двегодишниот ангажман на оваа директорка во борбата со македонската полит-бизнис мафија (како што убиствено точно ја нарекува Дојче Веле) не е нејзин личен неуспех туку е системски резил на оваа држава и нејзините највисоки институции.

Некој, имено, мора да се запраша зошто е тоа така. Зашто, во хиерархискиот систем во македонската заштита на културното наследство, онаа институција во Охрид формално е на прво но фактички доаѓа на последно место! Над неа, фактички, има барем уште неколку скалила кои (мораат да) ги контролираат работите, теориски и практично. Сегашнава смена затоа би наликувала на „одговорноста“ на портирот во институцијата на онаа „високо позиционирана личност“ од пред некој ден! (Иако не би ме зачудило и во тој случај така да се изигра: најголемиот виновник да биде портирот, како впрочем и настрешницата на Науме и гаражата на Климе, и можеби една шупа, онаа на Трпе, за евентуалното ставањето на Охрид на Листата на загрозено природно и културно наследство. И во овој случај ли им требал жртвен јарец, па некој итрец го видел во директорката?).

Да немаме недоразбирања: таа институција, тој Завод и Музеј – Охрид е деееебело одговорен за состојбите во Охрид наназад петнаесетина години зашто сите криминали одеа преку или низ него. Ама по туѓа порачка, и во време на друга директорка! И тука нема ни трошка дилема. А оваа директорка е на таа позиција само помалку од две години! И? Таа треба да го плати цехот за сите претходни криминал(ц)и? Што станува со сите претходни директори во чие што време се извршија најголемите злосторства во Охрид? Треба да им ги кажам имињата? Па и не, само едно е и премиерот сигурно го знае. Ако не го знае некој морал да му го дошепне! (А дали му дошепнале кого токмат „стручњаците“ за в.д. директор во Охрид? Не? Ќе се изненади!). Елем, зошто премиерот го направил ова? Којзнае. Ама, ако е ова некаква правда – ок, ако е ова (повторно) некаква политичка проценка, пак – ок! Но стручна – не е! Ама мислам дека воопшто не е ни правда ниту проценка туку е нешто друго. Не знам што, но набргу ќе се знае! Пак мислам дека е врзано со идниот в.д. директор и на „олеснувањето“ на некои идни „процеси“, ама ајде да не прејудицирам.

Како и да е’, има и втор битен момент. Тоа е моментот на пример, на симболика дека некој мора да одговора односно дека од некого мора да се започне. Ако е ова тоа, ајде да речеме дека има некаква логика, можеби политичка, ама никаква друга, иако и политичката е мнооогу тенка! Зашто, и стручно, ама и политички, има други, многу поголеми „ѕверки“ за менување. Не се додуша од калибарот на онаа „високо позиционирана личност“, овие се поситни гадинки, ама сепак – зошто не се почне од почеток? Ова тоа не е. И пак: никако не велам дека институцијата за која што станува збор заслужува амнестија. Напротив. Ама таа институција, како (формално, но не и фактички) најдоговорна во системот, била соучесник во некое друго време. И тоа време мора да се истражи, сосе луѓето односно главните актери на сите ТОГАШНИ незаконски дејанија – ако ги имало, а ги имало едно чудо! – во нивното време. И да се покренат соодветни постапки. Ама да се покренат соодветни постапки и против сегашните кадри – политички и стручни – кои не покренуваат соодветни постапки против тие луѓе. И да се постави прашањето: зошто не го прават тоа?! Зашто таа институција викана Завод и Музеј – Охрид не е институција ни на небо ни на земја, уште помалку е падната од Марс туку е национална институција во системот на заштитата на културното наследство. И во тој систем таа институција има надредени институции, далуку поодговорни од неа за состојбите во заштитата на целото културно наследство, па и тоа на Охрид! Или некој одбра врз неа да се скрши колата? Можеби, ама – тенко, дозлабога тенко и неаргументирано!

И повторно велам – грешка или симболика? Ама каква црна симболика, не сакам да злоупотребувам имиња, особено не партиски, ама зошто тогаш премиерот ги смени сите потпретседатели на партијата, па генералниот секретар, па сите претседатели на општинските организации? Можеше и таму да почне од портирите, куририте, секретарките … Но, и тоа беше симболика, нели!?

Конечно, ако, како што вели премиерот, тој стои зад личности кои покажале храброст во борбата за правда (како во случајот со „високо позиционираната личност“), тогаш тоа би значело дека тој не стои зад личности кои покажале кукавчлак во таа борба, кои се покажале не само нестручни туку и морално неподобни за местата што ги зафатиле, кои – за да случајот биде уште пострашен – соработувале со криминалците од бившиот режим во прикривањето на нивните злосторства. Ако е тоа така – ние тогаш не би требало да имаме дилеми. Дилеми, можеби, треба да има премиерот, во однос на оние кои целосно субјективно му сугерираат одредени решенија. И тука не е проблем „исполнувањето на желбите на опозицијата“, како што вели премиерот, туку себичните желби на некои негови „соработници“!

ИНСТИТУЦИОНАЛНА (НЕ)НАДЛЕЖНОСТ

Е сега, она што цело време го трубам дека ние мораме прво да разговараме самите со себе за Охрид, а потоа со УНЕСКО и остатак света значи следново: како тоа во цела држава се живо се крена на узбуна за Охрид, освен оние најодговорните? И уште фали некој да праша кои се тие најодговорни. Ама ќе праша, сигурно. И јас, и не само јас, имам одговор на тоа. Има ли, на пример, оваа држава Министерство за култура? Велат – има, ама сте чуле негов став по актуелното прашање? А во тој контекст: има ли државава Министерство за животна средина? Повторно велат дека има, ама сите (и) таму се глувонеми па не можат збор да кажат за „случајот Охрид“ или …? Понатаму, има ли оваа држава Национална комисија на УНЕСКО? Повторно велат – има, ама сте чуле нејзин став по најакутното прашање во државава наречено Охрид, како нејзина директна ингеренција? Понатаму, има ли оваа држава Управа за заштита на културното наследство? И повторно некои ќе не’ убедуваат дека сме имале институција со такво име. Ама, ете, јас скептик па не верувам зашто – сте слушнале некаков нивен став апропо Охрид, апропо случувањата со дивоградбите во тој град, апропо онаа фамознана џамија среде чаршијата, апропо Баку …? Не сте слушнале? Ни јас, признавам, ама знам дека таму работат и земаат плата едно чудо „стручни“ луѓе. Што прават, ќе праша некој? И ќе биде во право. Понатаму: има ли Охрид институција што се грижи за културното наследство во регионот? Има, и велат дека е национална институција и се вика НУ Завод за заштита на спомениците на културата и Музеј – Охрид! И што заштити овој Завод, ќе праша некој? И што заштитија сите оние претходни? Или заштитата на културното наследство во државава навистина е во надлежност на министерот за дијаспора, на заменик министерот за надворешни работи … итн.? Зашто, нели, така изгледа бидејќи само тие дадоа какви-такви изјави и само од нивните изјави јавноста цени што е што, а што не е! Ама ако еден куп надлежни институции, со едно чудо вработени, плус две цели министерства (ајде да го не го тупам па да го вклучувам и Министерството за транспорт и врски!), сите плаќани од пари на даночните обврзници на оваа држава, молчат, тогаш – што може да мисли просечниот граѓанин? Дека неговите пари се фрлани во ветер многу години, дека неговите пари се злоупотребувани за којзнае какви цели, дека македонските институции – барем оние во културата – не функционираат … ? Не знам, некој мора да одговори, особено надлежните од тие институции, оние поставени од државата да ги раководат овие институции. Ама тие не се способни тоа да го направат? Ама способни се да примаат плата за својата неспособност? Да ги повторувам пак надлежните институции, особено оние од сферата на заштитата кои не гукнаа, збор не кажаа за нивните повеќегодишни пропусти, неукост, непостапување или – белки не е така? – постапување во хармонија со криминалците? Па некој мора барем нешто да каже, по ѓаволите!

Или, како што вели премиерот за случајот со една „високо позиционирана личност“, и овде некој мора да каже / да утврди дали кај овие високо позиционирани институции во „случајот Охрид“ станува збор за злоупотребеност или инволвираност! И тој некој е токму Владата бидејќи тоа се државни односно нејзини институции. Токму Владата мора да каже дали овие институции, поименично секоја и сите заедно, биле носители на повеќегодишните криминални дејанија во „случајот Охрид“, дали намерно ја вртеле главата на другата страна кога станувало збор за такви дејанија, дали биле директни или само индиректни соучесници, дали во самите институции имало поединци или групи кои укажувале на криминалот … или пак институциите биле злоупотребени, и од кого? Од страна на директорите односно министрите, од некои повисоки инстанци, во кој период (во овие две години, но и порано) и слично. Ако премиерот односно Владата има таков став во однос на актуелната „високо позиционирана личност“ од областа на правосудството, зошто тоа не би важело и за цел синџир на институции во областа на заштитата на културните и природните реткости? И ова, како што вели премиерот, е коректно да се каже односно не е фер да ги обвинуваме ако не се виновни или ако се злоупотребени. Јавноста очекува токму такви одговори, заедно со оценката – морална но и кривична, ако има – и за општинските структури во Охрид и Струга во изминатиот период во кој што се одвивале главните криминали во Охрид и регионот! Инаку, која е смислата на државата, на системот? Односно, ако Специјалното јавно обвинителство е рбетот, главниот фактор во одбраната на правдата во државава, или барем важеше за такво, тогаш погоренаведените институции се токму истото во областа на заштитата на природното и културното наследство! Или барем важеа за такви, за такви се основани токму од државата. И едновремено како што власта упатува апел до сите бизнисмени да пријават ако биле рекетирани, ист односно сличен апел мора да се упати и до сите институции и поединци во државава кои имаат информации за криминалите во Охрид!!! Поинаку – не може.