СТАОРЦИ НА ПОБЕДИТЕ

Ловот во матно нема овде да застане. Сезоната на овој вид лов кај нас е отворена 24/7, 365 дена во годината. Се отвори уште во 2006 година со доаѓањето на онаа политикантска багра обединета во злосторничко здружение (иако има и своја предисторија) и – трае до денес. Независно од избори вакви или онакви, нечии победи вакви или поинакви … Баграта секогаш лови во матно, тоа и’ е начин на преживување во овие краишта, а ние се правиме дека не гледаме. Не знам зошто, тоа ми останува една од најголемите мистерии во нашево современо живеење, тоа вртење на главата во спротивен правец, тоа правење на триипол, тоа „мочање од високо“ – демек ние сме над таквите приземни нешта! – онака во стилот на оној „јачи смо од судбине“ и слични примитивни глупости. Као: тоа се изолирани два-три случаи, па нека се и десет, па што ако некоја нова, или стара, бараба земе три-четири илјади денари повеќе на име незаслужена плата, та светот, уште помалку Северна Македонија нема да пропадне од тоа, итн. Све нешто хуманисти, човекољупци, типови „не замери се“ … као да барабите ни се браќа и сестри, којзнае каков род … па и да се’, бараби се бараби и зошто ние би требало нешто да им прогледуваме низ прсти? Особено ако тоа „нешто“ е незаслужено, украдено, ушиќарено, како што беше впрочем и претходно направено со барем половина од платите во културата? Ама ние сме као галантни, ние ни не сакаме да видиме како Европа ги решава работите, ама сакаме да бидеме дел од неа. Можеби мислиме дека таму уште полесно ќе ни одат шмеќерлаците зашто европјаните се по правило глупи и наивни и ние ќе си тераме по свое? Цели шест месеци ние не можеме на еден докажан и осуден криминалец, водач на злосторничка банда, да му го земеме пратеничкиот мандат. Сега – бил неоправдано отсутен! Не можеме ни на Интерпол да го објавиме. А Курц ги чисти криминалците за 24 часа!!! Замислете австрискиот „случај“ да се десеше кај нас. Тоа ќе беше вистинска политикантска драма за цела една театарска сезона. Хит!

Е сега, кога не можеме да го решиме ни водачот на бандата, зошто би ги решавале неговите ситни потрчковци во земјава, онаа боранија заостаната низ институциите на системот, сите оние стаорци научени токму да ловат во матно, да лажат, да измислуваат се’ што треба за да и понатаму уживаат во незаработеното, во незаслуженото? А во секоја институција ги има барем десетина, ако не и повеќе, секогаш спремни во спрега со заостанатите партократски директорски миленичиња да се впуштат во минхаузеновски враголии за лична корист. И ние пак ќе ја вртиме главата по принципот „ајде сега кој ќе се расправа за тоа“, „па тие ни се коалициски партнери“ итн.

А македонската култура, елаборирано е, одамна страда токму од таквите бирократско административни стаорци залегнати во институциите кои го грицкаат буџетот од сите страни по малку, од секого по нешто, а во своја полза наречена месечна плата (и други привилегии) кои по правило ни половината не ги заработуваат. Не знаат, не умеат, неспособни се, ама секогаш победуваат, сите победи се – нивни! Таквите бирократски бараби измислија дека дури и правникот може да биде конзерватор-советник, па и да има повисока плата од стручните конзерватори! Тие стаорци смислија дека секретарот може да е раководител и со поголема плата од уметник-првенец. И културата секогаш молчеше, односно беше замолчувана токму од таквите стаорци во службата на сите власти. Молчи и сега кога повторно се игра истиот неквалификуван циркус, кога разноразни бирократски бараби, сега затечени од т.н. нивелација, повторно се престројуваат во „стручњаци“ без кои што институцијата не може да функционира. И културата повторно молчи, сега заедно и со Синдикатот кој фактички и се избори за добивањето на повисоките плати за носителите во културните дејности. Која што, нели, тие носители тешко ја добиваат. А кај барабите оди лесно, тие не се помируватат дека повеќе не се „раководители“, дека не се „стручњаци“ и дека дејноста ќе функционира и без нив? Никако. Тие и понатаму „копаат“, „работат“. А Синдикатот како да водеше битки за нивно добро, зашто тие, повторно, се победниците!

Знам дека многумина во оваа држава, дури, се осмелувам да речам еден огромен дел, денес би сакал некако да се ослободи од неодамнешното минато, она на злосторничкото здружение и неговите „политики“. А со тоа и од своето учество во истото, својот колаборационизам, сопствениот срам. И би направиле се’, дури и би платиле многу за тоа да се случи. Што е невозможно, се разбира, не само заради фактот што постојат будали (вклучувајќи се тука и себеси, се разбира) кои постојано потсетуваат на блиското минато, туку и заради фактот што, навистина, историјата – памети. Колку и да ја бришеме, манипулираме, сечеме и лепиме, таа ќе остане тука, меѓу нас. Ќе останат и оние кои добро профитираа од тоа време-невреме, а сакаат и сега да профитираат сметајќи на нашата индиферентност, заборавност, помирливост, човечност, некои велат и – глупост. И токму затоа денес Синдикатот, ама не само тој туку целата културата, не смее да дозволи барабите повторно да се проврат низ главата на иглата. Нека е и еден случај на „украдена плата“, на незаконско покачување, на нивелирање на административни места (правник, секретар, сметководител, благајник, потрчко на директорот …), на (веќе) препознатлива глума на носители на дејност и шверцување на тој начин за повисока плата. Од таквите, веќе – преку глава. Ако пак Синдикатот не умее ни за тоа да се избори, како што се’ повеќе покажува дека не умее ни многу други работи, особено да си избере сериозни и посветени претставници, тогаш нека си одат дома и нека им ја препуштат борбата на други, не можеби поспособни но посмели, поитри, поагресивни, па ако сакате и поумни. Ако Синдикатот, па и целата култура, и сега се поистовети со некаква политикантска партија и почне да го игра орото на компромис – нема крај. А орото е веќе почнато, луѓето се фатиле во него, секој со различни очекувања.

И, колку да појаснам: лично немам ама баш никакви очекувања ни од Синдикатот, уште помалку од нивелацијата. Повеќе од петнаесет години не побарав унапредување во (одамна заслужено) стручно звање за да не им дозволам на партиските апаратчици и нивните „стручни“ идиоти-пулени да си играат со мојот труд. Тоа не го барам и денес, ама гледам / слушам дека разноразни бараби укинуваат звања по институциите, допишуваат систематизации, партиски директорчиња трчкаат на релацијата институција – Министерство за да на своите одамна укиселени полтрончиња им обезбедат некоја илјадарка повеќе. И тоа го толерира и Синдикатот, ама и Министерството! И во двата фактори, изгледа, повторно оро водат мувлосани „коалициски“ стаорци. До кога, извинете, ќе одговори ли некој?

ЛОВ ВО МАТНО

Каков народ сме станале, не можеме ни една во основа позитивна, па и благородна иницијатива да ја истераме до крај без шмеќерлаци, без лаги и местенки, без дубари. Она што и Владата и Премиерот го поздравија како сериозен исчекор во регулирањето на платите во културата, она за што Синдикатот на културните работници напорно работеше повеќе од година дена … и конечно, она што беше сериозно согледано и вклучено дури и во Националната стратегија за развој на културата во РСМ 2018-2022 година, а беше популарно наречено „нивелација на платите“ во културата, веднаш почна да го покажува и своето грдо лице. Стратегијата констатираше диспропорции во платите за исто работно место односно за ист (или сличен) обем на работа на ниво на целата држава. Или, поточно,  констатирано е дека во периодот од 2006 до 2017 година за 60% се зголемени платите на уметниците и сценските техничари во професионалните театри и во театрите и центрите за култура, додека во исто време, во име на некаква „кризна состојба во светската и домашната економија“ на професионалните кадри во областа на заштитата на културното наследство (конзерваторска, музејска и библиотечна дејност) не само што не им биле зголемувани платите, туку и не им бил вреднуван напредокот во кариерата со стекнување на повисоки стручни звања. И таквата состојба траела, а ја толерирале и најголем број директори од времето на „груевизмот“ – некои од нив се’ уште на истите раководни места преку излитената „форма“ на коалициски партнери – не водејќи сметка ни за вработените, уште помалку за институциите. Токму затоа Стратегијата предложи итна ревизија на начинот на исплаќање на платите, со нивно усогласување со законските одредби и  важечкиот колективен договор и усогласување на нивоата на платите во рамки на поединечните дејности на територијата на целата држава. И тука немаше ништо нејасно, освен што Стратегијата не го зема предвид карактерот на поединци во македонската култура, оние кои на секоја власт умеат да и’ се закачат на врат! Но, ова не го зема предвид ни Синдикатот на културните работници кој што некритички – можеби разбирливо, заради зголемувањето на бројот на членството – во своите редови ги прими и сите дволични груевистички фластери, ракоплескачи и главоклимачи, па дури ги смести и за претседатели на синдикалните организации.

И сега морам да се корегирам, поточно, нивелацијата нема грдо лице, ама имаат разноразни синдикално-партиски шмеќери и неспособни директори, кои како да чекаа ваков миг да почнат со нивните приземни кампањи за пумпање на платите на нивните (еднакво неспособни) пулени во установите, измислување на нови сектори или одделенија, дури нови работни места итн. А тие се всушност оние истите кои ги кочат и сите реформи во културата, па и овие најновите кај нас, кои се гледаат само себеси и својата неспособност која што, знаат, не би можеле да ја сместат на друго место со таков резултат. Спомнатата нивелација веќе почна да се претвора во својата спротивност токму заради ваквите ликови во македонската култура. Тие дури се спремни целосно незаконски да ги кочат исплатите на плати во установите – нешто за што можам и лично да посведочам! – заради терање на нивните ќефови!

И ваквите состојби реално претставуваат опасност за целата култура односно и на Владата и на премиерот да им дојде преку глава од културата и да го оспорат целиот процес заради несериозноста, некомпетентноста, неспособноста но и тенденциозноста на водечкиот културен кадар. А впрочем, ова е старата болка на македонската култура, особено изразена од 2006 година наваму, кога во институциите заседнуваа партиски војници од секаква а најчесто неспособна провениенција, разноразни миленичиња на македонската партократија од кои македонската култура немаше ама баш никаква полза. Дури напротив – токму тие ги спроведуваа сите монструозни политики на груевизмот и неговите коалициски партнери, а таквата нивна улога продолжува и денес. И токму тие, сега во спрега со некои други партиски миленичиња, спроведуваат еднаква тортура во работата на културните установи. Дури, спремни се да не ги исплатуваат платите на вработените за да си ги истераат личните ќефови! Затоа и велам: овој лов во матно на поединци и групи, главно неспособни и нестручни профитери од секаков маштаб, е директен срам за целата македонска култура. И некој мора да ги сопре, да ги активира сите државни и законски механизми против нив. А и Синдикатот мора да ги земе работите во свои раце целосно и компетентно! Зашто, ако и овој процес се изрезили, а натаму се турка работата, со кој образ утре ќе излезат пред Владата за другите проблеми во културата? Или, ако сакате, не може културата постојано да се жали и да плаче дека е вака или онака третирана од страна на власта, ама кога ќе и’ се даде шанса да се однесува тотално неспособно, непринципиелно, да ги држи како заложници другите вработени во културата, итн.

ОПЕРАЦИЈА НА ОКО

Насловот, се разбира, е парафраза на исказот на Бобан „Авалон“ Милошевски за третманот на културата (како вредност) во државава, не само сега туку во децениски континуитет. И е посебно актуелен денес, во екот на потрагата по нив министер за култура како следен во редот да се зафати со сложената „операција на око“ без еден ден претходно искуство во областа. Чудењето на Милошевски за тоа како некомпетентни поединци од профилот на еден Асаф се нафаќаат „да оперираат“ таков сложен механизам каков што е културата – или „окото“, сеедно – не е само негово туку е веќе општо место и задира во самата суштина на моиве (знам, залудни) написи за нашите вредности, особено (не)културните. Зашто ако токму одговорниот за тие вредности, токму министерот за култура, минат или иден, нема ама баш никакви допирни точки не само со културата во потесната смисла на зборот туку токму со културата како темелна вредност на државата, тогаш сите наши разговори се passe. А компарацијата на Милошевски со окото е вистинската, зашто ако една држава добива „поглед“ во минатото, сегашноста и особено иднината, тоа е преку културата. Токму таа е „окото“ на државата, на народот, на системот. И фактот што ние особено во изминатава деценија бевме слепи при очи, што разноразни бараби не’ дефокусираа(т) или ни одредуваа(т) погрешна диоптрија е причината што стасавме на ова дереџе. Нашата целосна партизација, вон секоја логика и ум, направи поделби не само во владините ресори, онака – за вечност, туку и во институциите во културата, па денес точно се знае која институција (национална и локална) кому му припаѓа, повторно онака – за вечност! И тука воопшто не е битно дали дотичната партија има соодветен кадар за тоа место, дали дотичната персона е кадарна за изведбата на зададената „операција на око“. Битно е да се спроведе договореното и да се задоволат суетите. И апетитите. Таквиот „систем“ и сега, еве дури и за овие нецели две години, ги покажа „резултатите“. А тој „систем“ држи во заложништво цели ресори, па и целата држава, на (пре)долг рок.

Логиката на вредноста нема ама баш никакви допирни точки со таков „систем“. Таму таа „не игра“, и не може да игра. Затоа и резултатите се такви какви што се. Затоа и министеротот Манчевски неодамна ја соопшти јавно констатацијата која „тајно“ сите ја знае(в)ме веќе цела деценија: дека ние немаме компетентни луѓе во „системот“ за сериозни преговори за членство во ЕУ. Ние, дапаче, немаме компетентни поединци, особено партиски и особено денес, како и вчера, дури ни за некаква замислена балканска културна трка. А и како би имале, ве молам, со оваа македонска партократска „логика“? Ако државниот апарат, системот, е единственото мени за задоволувањето на (проверено) незаситите партиски апетити, тогаш од таа држава не останува ништо освен трошки. А и тие ќе ги изедат, кога-тогаш. Некомпетентна администрација не може да произведе / сервиса компетентен систем, па следствено некомпетентен систем не може да произведе нови вредности. Не може дури ни да се носи со оние „старите’, со трајните, што беше очигледно токму во толку често спомнуваното „Скопје 2014“. А ќе го спомнуваме уште многу, многу долго зашто тој монструм се трансформираше во симбол на некомпетентна, партизирана, политизирана, неука и дефинитивно заробена држава. А во такви држави има една и само една вредност: „вредноста“ на владетелот, на окупаторот, неговите / нивните „критериуми“, нивните „стандарди“, нивните „поимања“ за државни вредности. И со нив се’ уште (божем) се справуваме, односно не се справуваме. Што ќе рече дека ги профаќаме нивните (не)вредности? Не, во тоа се’ уште не верувам, но состојбите денес односно нашето нечинење токму во насоката на нашите (проверени) вредности говори за некаква чудна, необјаснива индиферентност, за рамнодушност кон се’ што значело и значи културен континуитет во оваа држава, барем од 1945 година наваму. И мислам дека наведов доволно примери за тоа. А ги има дури премногу за една ситуација која себеси сака да се види како нова, демократска, компетентна, проевропска … културна!

Како и да е’, само пред некој ден, најголемата културна мрежа во Европа наречена Culture Action Europe упати писмо до претседателот на Европскиот Совет Доналд Туск, потсетувајќи го дека „културата е темелот на она што сме како човечки суштества и на нашиот заеднички живот“. Притоа, го потсетуваат Туск деке токму Римската декларација (2017) се обврзува да гради таква Европа „каде граѓаните имат нови можности за културен и социјален развој“ односно „Унија која го чува нашето културно наследство и промовира културна различност“. И поентата, секако, цели на ЕУ самитот на  Заедницата во Сибиу (Романија), и вели: „да ја направиме културата интегрален дел од иднината на Европа во Сибиу“!

Каде сме ние во едни вакви процеси – не знам, односно знам, ама не сакам да кажам. Можеби некому ова ќе му звучи премногу песимистички. Ама, дали ова звучи пооптимистички: една вест – можеби е лажна, не знам – вели дека за нов министер за култура во игра е дури и пуфлата! Зошто? Па заради нејзините „заслуги“ во прифаќањето на „Преспанскиот договор“. Само што, мислам, има еден проблем: таа нема врса со операција на око, таа е „стручњак“ за операција на мозок!!!

ПРОСТОТИЈАТА КАКО ПРОЦЕС

И бидејќи ја отворив и темата за простотилакот: тој, имено, не се добива со раѓање, не се наследува, не е заразен односно не се стекнува преку контакт со „заразена“ особа … Иако знае да биде заразен, се согласувам. Особено во државни рамки. Не е дури ни генетски пренослив, иако „се движи“, барем во почетокот, во рамките на семејството. Во суштина, простотилакот е индивидуална „болест“, а најчесто се добива во раната возраст. И за таа „болест“ (иако, за среќа, не е терминална) нема лек, а нема ни вакцина, па следствено нема ни кој да тргува со неа! Или, замислете, министерчено да прогласи дека во прво одделение нема да се запишуваат простаци?! Ама може да се бираат за претеседател на држава, како се’ уште актуелниот, па следствено и да конкурираат за тоа место, како неговата колешка! Односно – лек има, ама ние како да не го знаеме, или не сакаме да го знаеме. Иако лекот е секогаш прирака, чини безмалу „само 10 денари“ – така барем велат постарите – ама треба да знаеш да го најдеш. Истото важи и за државата, односно исклучиво важи за неа: таа е лекот, и таа е единствениот чинител во елиминирањето на простотилакот во нејзините рамки. Ако сака, се разбира, и ако умее да се справи со тоа. А простотилакот е рак-раната на оваа држава, особено на оваа администрација наследена токму од самиот извор на „болеста“: од остатоците на администрацијата на Будимпештанскион криминалец и простакон од Водно се’ уште камуфлиран во претседател на оваа гревче држава. Впрочем, што е она што така беневолентно го нарекуваме со неутрален израз „Скопје 2014“ ако не – простотилак на дело? (Криминалот таму доаѓа апостериори!). Понатаму, тој ординарен простотилак се прелеа како некаква скапоценост, како „вредност“ и во државните / националните институции особено преку директорскиот кадар (патем, дел од нив се’ уште си седат во фотелјите!), овие како дванаесетгодишна епидемија го раширија низ сите пори на институциите, и ете ви – пандемија! И тоа со кумулативно и непредвидливо дејство. Ако ние ни тоа не го гледаме, ништо не гледаме. Што пак станува наше секојдневие. А таа пандемија на простотилак најчество ги вклучува оние суштествени „додадени вредности“ на културата: граѓанската, стручната односно професионалната, колегијалната култура … итн. Целата македонска државна администрација – со чесни исклучоци, се разбира – е еден простотилак во континуитет, но и во дополнителен подем. Или, ако сакате, сите актуелни случаи со кои што сега се бави Антикорупциската комисија се случаи на простотилак!

Токму затоа битката против простотијата требаше да биде приоритет на оваа Влада тоест барем еден дел од граѓаните тоа го очекуваа од неа. Фијаското на тој план е фијаско на линијата на културните вредности. Ок, нека биде дека „големата слика“ беше приоритет, ама ако таа голема слика се вика ЕУ, плус НАТО, тогаш простотилакот токму заради тоа требаше да добие првенство! Или, апропо актуелниот Саем на книгата и поразителната статистика дека, наспроти оние грдни пари што секоја година се излеваат од буџетот на Министерството за култура за издавање книги во Македонија, во текот на годината граѓаните читаат 0,8 книги по глава, што ќе рече ни една цела книга годишно? Има ли подобар показател за нашиот простотилак, за нашиот растечки некултурен индекс кој што безмалу во сите културни дејности е близок до нулата? Добро, книгата и читањето повеќе во минатото биле на чело на листа на општи културни вредности, денес тоа можеби е филмот, или визуелните уметности, или можеби театарот. Ама ние и таму (статистички) стоиме очајно иако и во тие сегменти се истураат едно чудо средства за македонските „творци“. Кога во нашите (идни) пристапни преговори со ЕУ некој би ни ги сервирал статистичките показатели за нашата партиципативност во културата и потоа би ни ги покажал европските, преговорите би завршиле уште пред да започнат. Не можете а да не се стаписате пред информациите кои денешната реалност секојдневно, речиси минутно ви ги сервира и разликата во перцепциите, во визурите, во реалноста помеѓу нас и таа Европа. Додека германската министерка за култура неодамна бараше зголемување на културниот буџет за цели 353 милиони долари односно 23% во однос на претходниот, а веќе од 2013 година, од кога е на таа функција го зголемила истиот за цели 38%, што мислите, што правеше наш Асаф? Ништо, се разбира. Е па тука е разликата, ама ако сакате да ја видите! Иако, некогаш и неправењето е подобро од она што го правеше пуфлата, на пример, и нејзиниот шеф, односно простачки не’ убедуваа дека култура било и дивото и незаконско подигање споменици, уништувањето на културното наследство, државното чистење на „уметничките“ ателјеа од наталоженото ѓубре во нив и неговото сместување во државни институции, издавањето „светски“ едиции потоа сместувани по разни подруми итн.

ПРОСТАКЛУКОТ КАКО СИСТЕМ

Воопшто немав намера да си/ни ги продолжувам маките со нашите културни „вредности“ да не беа неколкуне типично наши актуелни инциденти:  „љубовноно“ писмо на криминалецон од Будимпешта, во кое (и) тој стигна да „мудрува“ за некакви наши вредности, последното обраќање на простакот од Водно, и уште некои поситни. И, слушајќи го премиерот, решив дека не сакам да го расипувам вчерашниот убав ден на историската посета на Папата, која што пак други простаци намерно ја расипаа. Прв – оној од Водно, од кого просто блика како непресушен свирипичински извор омразата кон се’ што е поумно, покултурно, посуптилно од него. Не успеа да се воздржи ни за последен пат, од говорницата среде велелепните и во основа благородни мозаици на Гиче Чемерски во Вилата на Водно, а не го спречи ни високото присуство на можеби (објективно) највлијателниот човек во светот – Папата Францис! Каков простак, мајко мила, каков опинок кој ја изрезили (по којзнае кој пат, но за среќа последен!) оваа држава која никако не му е по ќеф и мерка за негова „вредност“. Зашто, замислете, каков простаклук, отсуство на политички такт, елементарна пристојност и немање основна култура е завршницата на неговото обраќање до јавноста и високиот гостин во кое тој вели „дека македонската држава е тешко ранета поради прекршени ветувања и изневерени очекувања и разнишана доверба во меѓународната заедница“. И понатаму говори за „еродирани вистински и трајни вредности“! А зарем тој, или некој околу него, во изминативе дванаесет години ни посочи што е тоа вредност, уште помалку вистинска и трајна? Се’ што правеа – тој, неговото семејство, неговите поданици – беше токму спротивното односно беше воведување на простаклукот како систем во државава, на највисоко (претседателско) ниво. Исто онака како што, впрочем, и го завршува својот мандат: со смешно сељачко парадирање вово јавноста сосе неговиот семеен наследник кого крајно невкусно ни го поттураше под нос во секоја прилика, па дури и вчера. Ама, простак останува простак, нели, па бил тој претседател на држава, професор или само валандовски redneck. Апропо професурата, истиот простаклук го покажа и неговата колешка од фамозниот Правен факултет – истиот оној факултет што не’ „крпи“ со неверојатен број простачки и крајно неспособни кадри сместени на највисоки раководни места низ триесетгодишнава постсоцијалистичка ера – која цел месец не’ згрозуваше со нејзините тиради за вредностите (правни, правдољубиви, морални и етички …), за да на крајот, по поразот, не собере сили ни за едно честито и нека е и воздржано честитање на победникот, макар и со половина уста, зашто токму такво однесување налага домашното воспитување, елементарната култура, професурата, меѓународното реноме на кое што тоооолку се повикуваше … А впрочем исто некултурно однесување покажа и нејзиниот партиско-политички ментор, оној Жмицко звани хидроцентрала, а и тој случајно „професор“, со полна уста критики на наводните европски и македонски вредности покажани (ако не повеќе) за време на штотуку завршените претстедателските избори. Се виде, имено, дека полна уста вредности не значи автоматски и соодветно такво ниво на однесување кое што би било пример не само за неговото членство туку и за целата држава. Простаклукот како систем не можете туку-така да го извадите од себе!

Но, всушност, кога ќе ја погледнете партиско-политичката провениенција на посочениве односно нивниот почесен претседател и основоположник на системот, кој (се’ уште) им го диктира „темпото“  од Будимпештанскиот задграничен комитет, тогаш ништо и не зачудува. Само неколку дена пред вториот круг гласање тој македонски криминален азилант им покажа на своите пулени како да се однесуваат, додавајќи уште еден беден лист во неговата политичка пачавра-тетратка.

Побегуљата имиено соли памет од скутот на Орбан: „Со луѓето се сменија и времињата и вредностите“. Так нормалнаја, баќушка Груевски, а вие како мислевте? Дека вашите „вредности“ остануваат еднаш за секогаш, дури и да ги имавте, какви-такви? Можеби тоа денес само така изгледа, јес да простаклукот се’ уште се влечка низ државната адмминистрација – што ќеќ рече низ системот – ама тоа е привремена состојба / перспектива. Зашто, ако сегашнава власт го одложува(ше) ова прашање – заради разбирливи политички причини – одбегнувајќи отворено и резолутно да се справи како што треба со вашите „вредности“, ќе има време и за тоа. Кога – тогаш, утре – или задутре. Ако мислите дека затишјево е вечно, пак се лажете. Невремето ќе дојде, повторно, кога-тогаш! Ама тогаш кога ќе дојде, тоа невреме ќе се вика поинаку, можеби ќе биде бура, ураган, циклон, смак света на (северно)македонски начин … којзнае?! И ќе урива се’, зашто се’ и е’ за уривање! Без пардон, без дискусии, без елаборати. И тоа ќе биде вистинскиот настан за оваа држава! Кич-вредности не можат да опстојуваат во едно цивилизирано општество кое претендира да биде член на Европската заедница на народите. Таму не трпат такво однесување, особено не такви „вредности“! Иако, на пример, некои мислат поинаку. Па, еве, меѓу нив, и г-динот Самка Ибраимовски. А така мислеше и оној Асаф, човек кој за помалку од една година направи таков хаос во културата што тешко некој ќе го среди барем за година-две. И тоа е неговиот вредносен „придонес“ во македонската култура. За жал, и негова (министерска) фотографија ќе виси во ходникот на Министерството за култура, како впрочем и на многу други неспособни пред него! Многумина имено мислат дека етничката припадност им е некаков џокер, некаква културна „вредност“ сама по себе, нешто опипливо што им гарантира автоматски влез каде и ќе намислат. Ама тоа не е така, дури ни во политиката. И не смее да биде така, се разбира. Ако оваа држава успее да опстои на тој принцип, на принципот на вредност – културна, политичка, секаква друга ! А тој принцип е единствено можен, единствено функционален во вакви мали државички.

Но, да се вратам на безвреднион од Букурешт. Тој, имено, вели дека „се планираше и создаваше трајна вредност“. И јас не се сомневам дека таквите како него навистина така и мислат, па и веруваат во изреченото. Ама тоа не е наш проблем, тоа е нивен личен проблем – домашен, елементарен, воспитен, културен. Наш проблем беше што трпевме таков безвреден човек цели дванаесет години на толку одговорно место. Како што впрочем го трпевме и ппростакот од Водно. Што говори многу за нас, малку за нив. Говори многу за нашата (не)способност, да не речам (не)моќ, да препознаеме вистинска вредност, паметен човек, иницијативен политичар, способен лидер. А тоа го докажавме уште еднаш, пред два дена, со оние бројни гласови на контото на „професоркана“. Иако, за волја на вистината, таа во голема мера е поприбрана, поинтелигентна и секако попристојна од нејзините политички ментори, ама сепак токму во нивна служба односно на располагање на врхушката на злосторничкото здружение.

ПОГРЕШНИ ПОРАКИ

Можеби кај нас власта, која и да е’, не разбира дека секој нејзин потег, секоја одлука, иницијатива, закон особено, значи воведување, или промена, на одредени (културни) вредности. Ако тоа не го знае – не треба да биде власт, дури ни во оваа држава. Зашто, на пример, во контекстот на мултипродолжениот викенд наречен Велигденски празници (а за што приватно немам ништо против, дапаче!) одлуките за државните празници се – вредност, а во таа насока сосема е нејасно од каде во една мултиетничка односно мултиконфесионална држава, каде религијата е одвоена од државата, се воведуваат религиозни државни празници? Односно, оваа власт истите ги наследи, како и многу други глупости, ама изгледа и’ се видоа функционални и не покажува тенденција дека сака од нив да се ослободи! Зошто? Е’ ли оваа власт навистина религиозна, а социјалдемократијата не би требало да биде таква, односно има ли власта точни податоци колкумина од нејзините поддржувачи, што ќе рече гласачи, се навистина верници на кои што овие празници нешто им значат? Нема, се разбира. Тогаш, кому се наменети овие „празници“? На верниците? Ама нели државата е одвоена од верата?! Ако верниците сакаат нека си ги празнуваат, никој не треба / не смее да им пречи, ама тоа ќе биде после работното време, нели?  Или кај нас законите континуирано се посилни од Уставот зашто некој сака „мир“ со т.н. верски заедници? А во спротивно ќе има – што? Немир? Ма није ваљда, велат Србите. Кој и каков „немир“, ве молам? Имаме ли ние воопшто истражување колкав број од населението се верници, наспроти атеистите? Немаме, иако и да имаме, дури ни тоа не би бил којзнае каков аргумент за државното празнување на мали и големи богородици, на бајрами и курбан-бајрами … а особено и заради фактот што меѓу тие државни религиозни празници немате ниеден, ниту еден, што припаѓа на некоја друга религија, да речеме хиндуизмот, јудаизмот … – а има кај нас граѓани и со такви верувања – или некој религиозен празник на Ескимите (зашто јас, од ФБ познавам барем два-тројца ескими во Македонија, вклучувајќи се и себеси!) итн. Оттука, религијата дефинитивно е културна вредност, ама не и во поглед на државното значење односно празнување зашто, прво, е спротивно на Уставот, и второ, врши дискриминација односно сегрегација на религиозна основа.

Или, ако баш сакате, земете го случајот со невакцинираните деца, кој што прераснува – со волја и по инсистирање на министерчено за профит – во контрадикторен случај пар екселанс. На пример, според него – а кога доктор ти коментира законодавство тоа секогаш е класична идиотштина – испаѓа дека некои закончиња се посилни и од Уставот кој што вели дека основното и средното образование се задолжителни. Ама не се – ако немате вакцинален картон кој што го бара човечено, контра Уставот. И никој нема коментар: дури ни државниот правобранител, заради дискриминацијата и сегрегацијата на толку невакцинирани дечиња?

Што, имено, во случаиве, порачува власта? Порачува дека религијата е одвоена од државата, ама и не е кога се однесува до празниците. Порачува дека образованието (основно и средно) е задолжително, ама не е ако тоа го посака некој министер, а во интерес на велепрофитните фармаколошки компании. Зашто Уставот, извинете, не прави ама баш никаква разлика во поглед на условите на исполнувањето на таа одредба односно не вели дека тоа не важи во случај на (форсирани) епидемии и слични нешта. Или, ако баш сакате, ако Уставот вели дека „темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се (алинеа 1) „основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со уаставо“, тогаш – што? А член 44 алинеа 1 од истиот Устав тврди дека „Секој има право на образование“, значи без исклучок, плус дека (алинеа 2) „Образованието е достапно на секого под еднакви услови“, тогаш – која и каква е пораката на власта преку министерчето? Дека тој / тие одлучуваат што значат „достапни“ и „еднакви услови“? Ако вака екстензивно почнеме да го толкуваме Уставот, особено во доменот на основните човекови права, каде ќе стасаме, и ние и оваа власт? И, бидејќи се избори, и бидејќи во РСМ има околу 50.000 таканаречени „антиваксери“, што мисли власта дека ќе се случи во вториот круг на претседателските избори? Или, како и обично, кај нас законите се над Уставот?

Но, да не заличам и јас на „Лејди Гога“ (Кокаланов) во однос на правото и правдата, ама ако јас, како тотален дудук за правото можам да ги видам овие нешта, замислете што се’ може да согледа сериозен правник. Но, понатаму, а бидејќи веќе ја спомнав „Лејди Гога“, уште еден пример на целосно неадекватно толкување на нашите културни вредности е третманот на т.н. „Шарена револуција“ во претседателските изборни препукувања. Зашто, ако Македонија во последниве којзнае колку децении имала сериозен, автентичен културен производ кој светот го признал како таков, тоа без поговор е – „Шарената револуција“. И навистина зачудува потценувачкиот, дури понижувачкиот став на едниот од претседателските кандидати кон ова (културно) движење. Зошто? Зашто таа не била дел од тоа движење, зашто не умеела да ги препознае неговите вредности, зашто тоа се измолкнувало од нејзините (сепак) ограничени светогледи (барем во културна смисла) … ? Таков гаф – што е несоодветен збор, зашто всушност станува збор за типично (македонско) академско игнорирање на она што не се разбира – е неспоив со еден универзитетски професор, а особено таков кој пледира на функцијата претседател на држава. А нејзиното одбивање да се сретне со претставниците на „Шарената револуција“ е простаклук пар екселанс, што ќе ја чини „госпожата“ барем неколку десетици илјади гласови! Зашто, повторно, ние лично можеме да мислиме за тоа движење што и како сакаме, ама нашето (лично) мислење не е секогаш релевантно. Да се разбереме: „Шарената револуција“ е културен „проблем“, паралелно со сите други негови атрибути, особено политички. Тоа движење, имено, започна како граѓански отпор контра тогашната власт, полека прерасна во културно движење, но заврши (и) како политички отпор преку вклучувањето на опозициските политички партии (главно СДСМ), што не го сметам за негативно. Ама, ако сте запнале да ги негирате придобивките (глупав збор!) од „Шарената револуција“, ако навистина го немате тој битен сенс да одделите што е што, што е вистина а што лага – а „Шарената револуција“ беше дефинитивна вистина, и вредност – тогаш навистина немате право да говорите ни за право и правда!

ИГРА НА ВРЕДНОСТИ

Знам, некој, можеби и со право, ќе приговори дека сега не е баш време за вакви муабети, дека сме само на неколку дена пред гласање, ама – што врска има тоа? И знам дека сум се фатил како слеп за стап за таа култура и тие културни вредности, ама: нели луѓето, гласачите, треба да знаат за кои и какви културни вредности се залагаат претседателските кандидати? Кои се нивните вредности, кои се нивните културни опции? ЕУ, НАТО, правна држава? Па тоа, извинете, ќе си дојде само по себе, благодарејќи (прво) на актуелните политики, и второ, како притисок од меѓународната заедница, а не по нивна заслуга. Што ли пак токму тие ќе допринесат во тоа? Ништо, зеро, нула, ама ќе се „возат“ на нечии заслуги. Зборот ми е: ние – а тука ги вбројувам и партиите – како да не сакаме да препознаеме вредност, квалитет, нешто што отскокнува од оваа (мизерна) средина. Зашто, видете, ни госпожана навистина ќе воведе правна држава, ниту пак господинов ќе не’ одведе во НАТО и ЕУ. Тоа ќе го направат некои други! Ама, од друга страна, дали навистина е размислено за оние, како што читаме, ордени со имињата на некои македонски претседатели? Е’? Добро, ама смее ли да се праша – за што? Односно, ајде да речеме дека е разбирливо за првиот претседател на РМ, ама за што ние би вовеле орден со името на оној претседател кој тоа стана само заради една реченица, која понатаму го промовираше за претседателски кандидат на едно малку постаро злосторничко здружение, со слична провениенција како и она после него? Направена ли е сериозна анализа на ваквиот предлог, сосе опцијата колку гласови ќе бидат загубени заради оваа (најблаго речено) чудна изјава / одлука? Разбираме ли дека востановувањето на орден значи и востановување на – национална вредност? А во случајов – за што? Заради самиот факт што некој, во едно време, а со помош на едно криминално здружение, станал претседател на држава? Па малку ли привилегии добива неговото семејство за тоа? Или некој (денес) не (сака да) мисли така, бидејќи сега шефот на таа тогашна криминална групација ни е божем некаков коалициски „пријател“, пајташ, значаен чоек, што ли е, господ ќе го знае? Извинете, ве молам, ама навистина не е до претседателот на државата да си воведува ордени на едикојси на кои им служел во кабинетот!

Или, извинете, она простачко кокетирање со потенцијалната мажачка за Албанец? Па ве молам, за што се кандидирате вие, „Гога“, за директор на селска задруга, за претседател на управен одбор на некоја културна манифестација? И во што треба да не’ убеди вашата потенцијална мажачка: во некаква вредност? Заради тоа ли ние издвојуваме цели 3 милиони за вашата налудничава кампања?  Сакам да кажам, на пример: барем спомнете ја, обајцата, девојкана / женана (Ана Чоловиќ-Лешоска) која баш сега доби престижна меѓународна награда бидејќи со своите дела го „спасила“ Маврово и балканскиот рис, „фатете се“ за неа, качете ја на бина, препознајте барем еднаш вистинска вредност! И се разбира, има уште многу луѓе во македонската култура, од македонската уметност кои можеле да бидат центарот на вашата кампања, а не ордени со октроирани „претседатели“ или приватни пикантерии кој со кого сакал да се мажи.

Но, проблемот е токму во разбирањето на луѓето кај нас дека секој, и буквално секој во оваа држава – а особено државата сама по себе олицетворена во нејзините највисоки „демократски“ органи – има право на секаква глупост, па и на најголемата: предлагање на ордени, подигање на споменици, именување на училишта и улици со (главно) случајни луѓе итн. А кога граѓаните гледаат дека нема критериуми, дека се’ е дозволено, дека секој може да донесува (конечни) неаргументирани судови, тогаш ја започнуваме играта без граници наречена „Игра на вредности“. И таа игра нема правила, нема судии, нема ни почеток ниту крај. Се’ поминува, важно е да се игра. Ама дали е баш така?

Ние, изгледа, навистина мислиме дека „улицата“ ги формира културните вредности. Ама тоа не е така. „Улицата“ само сака тоа да биде така, односно секој од нас да си формира свој вредносен систем според кој што ќе се раководи. И тоа е’ така, ама на лично рамниште, не на државно. Кога ќе ги помешаме личните и државните тогаш веќе немате држава туку имате – улица, односно „улица“, што се сведува на исто. И препознавајќи го токму овој актуелен „поглед на вредностите“, баш „улицата“ се натпреварува што и кого да промовира како неприкосновена (културна) вреност во државава. Затоа, впрочем, и имаме такви ексцеси – кои што, патем, малкумина ги забележуваат – поединци да формираат јавно мислење, да прогласуваат (главно лажни) вредности. На пример, денес е во оптек една сосема лична но финансирана со државни пари идеја дека, на пример, еден уметник е, ни мање ни више туку „… најголемот и најважниот македонски уметник на дваесеттиот век“. Just like that! Ама затоа, како контратеза, еден друг „стручњак“ тврди дека еден друг уметник „се смета за еден од најголемите живи балкански сликари“. Извинете „стручњаци“, ама дали уметноста е некаква трка на 100, 200, 400 метри … или можеби на 1.500 метри, ама ние тоа не сме го знаеле? Како што, впрочем, еден македонски „новинар“, токму за велигденските празници, ни ја прогласи новоизградената црква на Плаошник за најубав македонски храм! Она чудо(виште) на Плаошник, наспроти Св. Софија, Св. Климент, Св. Наум, Курбиново, Нарези … ! Но тоа е кога државата нема мерка, нема усул, нема критериум; тогаш и граѓаните се чувствуваат (само)повикани да лицитираат, да гласноговорат, дури да промовираат културни вредности.

ЈУДИНИ СРЕБРЕНИЦИ

Бидејќи веќе ја спомнав МАНУ во контекстот на институциите кои што, по дефиниција, (треба да) почитуваат но и да градат, да предлагаат културни вредности, неизбежен пример за тоа е нејзината фамозна Македонска енциклопедија како епохално издание на глупоста и новиот „систем“ на не-вредности кај нас. Среќа, велат, истиот сепак не заживеа онака како што требаше, иако сите – повеќе или помалку – ја имаме дома, во една или во друга форма, најчесто електронска. Што ќе рече, системот на глупоста и неговите мецени секогаш си го наоѓаат местото меѓу публиката! Оваа системска идиотштина беше клепана долги години и со огромни државни пари делени шаком и капом од бескрупулознион и со сите бои премачкан мазен „академик“ кој си ја додели улогата на врвен цензор на македонсиот вредносен систем, а останатите мануковци молчеа (пот)купени со хонорарите што тој им ги поттурнуваше како јудини сребреници. И целата работа помина така како што помина: и волкот сит и овците мануковци на број. Божем изданието повлечено, никому ништо, извинете – се шегувавме, остануваме на енциклопедиските темели што уште одамна ги воспостави омразениот им комунистички ум на кој што овие безумниве не му се ни до колената. Новиов македонски „систем“ навистина беше нов, иако не беше систем, уште помалку беше систем на вредности. Тој „систем“ ни покажа и ни докажа на кој степен се наоѓа научната и културната мисла во државава, а ни ги потврди и старите вистини за нашето недоразвиено чувство за државност, за култура, за вредност. И коруптивност, се разбира.

Така се создава нов систем на вредности во држави како нашата, ама затоа и таквите држави немаат цена на светската цивилизациска берза. Односно имаат – токму триесет јудини сребреници!

Но шарената лажга наречена Македонска енциклопедија беше всушност дел од една поголема, покрупна, безмалу милениумска државна измама наречена „Скопје 2014“ како државен проект за октроиран систем на нови културни „вредности“ директно од партиското и државното седиште на група измамници и – подоцна се виде – злосторници односно криминалци. Тој државен „проект“ требаше да ни покаже, и докаже, кои всушност сме, од каде доаѓаме, каде треба да одиме, кои се нашите вистински културни вредности, која е нашата дотогаш криена историја и кои се нејзините првенци. И ни покажа, иако не ни докажа. И не’ чинеше (се’ уште) недоброени пари, засега велат околу 600 милиони евра, ама сигурно и повеќе. Не се знае (се’ уште) ни колку од тие пари навистина отидоа на покажувањето а колку во џебовите и странските сметки на докажувачите. „Проектот“ ни го навестија со една смешна видео презентација покажувајќи ни ги главните столбови на тој нов „систем“. И повторно – цела држава одмолча. Сите, од МАНУ, преку Универзитетот односно универзитетите, до македонската интелектуална јавност. „Сви ником поникоше …“ што би рекол соседон Вучиќ, или едикојси. Одреагираа (немоќни) поединци и на тоа заврши „јавната расправа“ за милениумскиот „проект“ за ремоделирање на вредностите на македончето. Станавме резил пред светот, ама кој кај нас за тоа бере гајле, нели? Не дека за дел од понудените вредности немавме веќе сознанија, ама тие требаа да бидат кулисите зад кои што ќе заиграат оние другине, помалку вреднине или целосно невреднине.

Но ние ни за тоа немаме решение. Еве, се покажува и денес, зашто целиот „нов систем“ е се’ уште меѓу нас. Актуелнана „Ќе те прашам бабо, право да ми кажеш“ не е ништо друго туку само еден од многуте рецидиви на таа милениумска измама! Ама зарем главниот актер во песната не си седи се’ уште на бронзениот коњ во Кисела вода и никого не го боли глава за тоа? А толку галама се крена околу една песна (за која што, мора да се каже, современиците од тие времиња велат дека била популарна и се пеела меѓу народот!). Но ние не умееме ни таквите нешта научно, со фактологија и аргументи да ги разрешиме. А рецидивите допрва ќе ни тропаат на (отворена) врата!

Како и да е’, она што злосторничкото здружение лесно го разбра и го спроведе во дело е фактот дека на овој неук народ можеш да му продадеш се’ – од рог за свеќа до квази-историја за наука. И дека никој нема да писне. Оние кои евентуално би можеле да кажат збор-два – онаа негова таканаречена интелектуална и политичка елита – се купуваат за триесетина сребреници. Го разбраа и тоа дека токму државата, па нека се и криминалци во нејзино име, е единствената надлежна за продавање вредности, дури и во форма на кич од типот на „Скопје 2014“. Зашто, токму сиот кич од тоа „Скопје 2014“ ги возбуди заспаните националистички духови меѓу македончето, им го поткрена адреналинот па оди сега прибери ги.

„НОВИ“ ВРЕДНОСТИ?

Многумина денес сметаат дека „културниот систем“ се соочува со криза на легитимитетот. Ова го признаваат дури и во културно најразвиените земји, односно – особено тие. На пример Велика Британија каде што, велат, се се’ поочигледни: јазот / расцепот во државниот систем на финансирање (Arts Council England и Министерството за култура), радикалните буџетски кратења на нивото на локалната управа, панични тетеравења во инаку цврстото институционално функционирање итн. Познавачите (на пример Џон Холден) велат дека ова не е ништо ново туку трае веќе триесетина години односно дека политиката континуирано се мачи но не успева ефикасно да ја разбере културата. (Дури, како куриозитет, Департманот за култура, медиуми и спорт на Велика Британија јавно признава дека „не постои официјална владина дефиниција за културата“. Се разбира, тие пропуштиле да не прашаат нас како најумни во светот, зашто ние ова го дефиниравме уште во 1998 година во монструмчето наречено Закон за културата!).

А ова не(до)разбирање помеѓу политиката и културата ни е нам итекако блиско. Ние дури немаме ни криза зашто никогаш и не сме имале нормален однос помеѓу културата и политиката. Најмалку денес. Што е тоа што политичарите не го разбираат? Не знам, тоа сепак треба да го одговорат политичарите, ама мислам дека еден од можните одговори е – апстрактното мислење. Или, прво, културата, за разлика од, на пример, здравството или образованието, е премногу хетерогена и се бави со предолги и прекомплицирани дефиниции. Како на пример: културата е комплексен систем на значења и однесувања кои што го дефинираат начинот на живот на општеството; таа практично ги обединува социолошките шеми на однесување, ги вклучува верувањата, традицијата, уметноста, институциите … и сите останати „производи“ на човековиот труд и мисла, итн., итн. Предолго бре брате и премногу замрсено. И второ, згора на тоа, секој дел од можните дефиниции подлежи на нови специфични додефинирања, сите по ред апстрактни речиси во секој поим / збор од дефиницијата. А политика и апстрактното мислење ретко одат заедно! Политиката сака – конкретно!

Ама, спомнатиот Холден вели дека има нешто што политичарите го разбираат во културата. Тоа е културната вредност! Не знам дали сака да каже дека тие разбираат се’ што е „вредност“ само по себе односно во материјална смисла, или нешто малку попроширено, сеедно. Но зборот вредност и’ дава и на културата некаква посебна магнетна аура, и’ дава важност и значење кои што политиката се обидува да ги разбере! Тоа, секако, таа културна вредност не е баш нешто опипливо, иако може и да биде, не е нешто конкретно, ама дава основа за размена на мислења, за дијалог кој што инаку го нема помеѓу културата и политиката.

Но, оваа тема ја отворив во нејзината поширока, да речеме антрополошка и социолошка сеопфатност, а не во тесно културна (која никако не е за потценување). Односно, мислев на културните вредности во историска и социолошка смисла, на симболички вредности на едно општество, на духовните и естетските вредности … Или, на сето она кое само и сосема бегло се назира во нашите (се’ поретки) дијалози, а безмалу никаде не е јасно формулирано или дообјаснето, особено од страна на компетентната политика. Да, правната држава особено е културна вредност, ама не е само таа и не може само таа да ја движи државата напред. И да, прогресот, оној што го потенцираше премиерот, е исто така културна вредност, ама како истиот се манифестира, со / во што, и има ли прогрес само во една-две области а ви сите други имаме регрес? Тоа се нашите потенцијални и неопходни разговори, дури и во времето на претседателските кампањи, а особено во времето на парламентарните и локалните избори. И не само тогаш, зашто мислам дека најголемиот број луѓе во оваа земја не ги знаат основните културни вредности на кои што се темели државата зашто никој не се ни обидел да им ги објасни. Прашање е и дали тоа објективно го можат / умеат нашиве политичари, ама барем да се обидат, нели?! Или, кога се обраќаат на гласачкото тело – да, јас сум запнал на оваа тема, ама време е на претседателски избори а нон-стоп слушаме празни муабети – знаат ли воопшто во што верува Македонецот, Албанецот, Ромот … ? И не мислам на верувањето во религиозна смисла туку верувањето токму како општа културна вредност? Правна држава – да, прогрес – да, ама морал, чест, демократија, слобода … ? Важни ли им се, битни ли им се за нивните животи, за нивните семејства? ЕУ, НАТО … дали тие се замена или не дај боже компензација за вистинските културни вредности? Експертите велат дека културните вредности се разликуваат од култура до култура. Се разбира, она што е вредност во Америка, не е во Европа, уште помалку е во Јапонија, или Кина. Ама кои се нашите (културни) вредности и зошто никој не им се обраќа, не ги легитимира на соодветен начин? Повторно – правна држава? Ок, ама изгледа дека кај нас е важно кој говори за неа. Ако тоа го прави некој друг, тогаш тоа е само „излитена фраза“? Ама кога излегува од устата на од господ дадената – тогаш е вистинската вредност? Ма дајте, ве молам. Исто како кога го озборувате Јосип Броз а се’ уште живеете на неговото наследство!

Културната вредност на извесен начин подразбира не само рационално туку и емотивно „поврзување“, луѓето се „сплотуваат“ за општите вредности, па и гласаат за нив. Да, определбата (во политичка смисла) за десно или лево – а токму тоа го имаме сега, или така ни се претставува – е определба за една од тие две културни вредности. Значи ли сегашниот резултат на претседателските кандидати дека ние сме поделени фифти-фифти? Не сум сигурен.

Но, културните вредности во најширока смисла ги создава историјата / народот (особено преку митовите и фолклорот), ама во пократки (да не речам дневни) инстанци – денес – ги градат институциите и поединците. Од највисоките до најниските, од Собранието до еден локален музеј, од Владата до една селска библиотека. Не сум сигурен дека ова македонската политика целосно го прифаќа, уште помалку го имплементира. А прашање е и колку го разбира. Двете комисии што работат со соседите – Бугарија и Грција – работат всушност на „ревизија“ на културните вредности. Зашто не само односно особено не браќата Кирил и Методиј, па Самоил, Прличев, Делчев, НОБ … се исклучиво историски туку во најширока смисла се и културни вредности. Сигурен сум дека нашите претставници во овие комисии го знаат тоа, барем некои. Оттука, разговараме ли / преговараме ли ние и за „усогласување“ на културните вредности со соседите? Не знам, тоа треба да го кажат надлежните. Или, јасно ли ни е дека кога велиме дека некогашниот Градски стадион во Скопје ќе се вика стадион „Тоше Проески“ ние создаваме нова културна вредност? Која што ќе трае колку што ќе трае односно додека не се најде некој повторно да го смени ова целосно несоодветно име. И што е целосно несоодветно, исто како што беше и „Филип Втори“, ама и таканаречениот „музеј“ на Тоше Проески во Крушево? Дури не сум сигурен дали, и колку зборот таканаречен, и наводниците, реално го отсликуваат тој скандал? Зашто, дали навистина еден млад човек, колку и да бил популарен, колку и да ни прираснал на срце на сите, дали тој, имено, покрај се’ што е направено за него на државно рамниште, е токму таа релевантна културна вредност на оваа држава? Наспроти многу други, а зошто да не речам и повозрасни, посериозни, позаслужни, покомпетентни, повредни … ?! Како што, впрочем, беше апсолутно глупаво градењето на митот / култот кон Александар Македонски  па згора и предлогот за именување на Универзалната сала (како некаков конгресен центар) со неговото име?!

Дали кога вака ќе се постават нештата политичарите разбираат за какви всушност културни вредности станува збор? Повторно – не сум сигурен.

КУЛТУРА НА ВРЕДНОСТИ

Умните луѓе велат дека сите цивилизации – што ќе рече не само Западната – почиваат врз цврст систем на културни вредности како суштинско јадро на принципите и идеалите (не само) на современите општества. И го сакале ние тоа или не, тука повторно се јавува зборот култура / културни, оној збор кој кај нас малкумина сакаат да го слушнат. Апропо, слушнавме ли некој од претседателските кандидати да го спомне зборот култура, во кој и да е’, во каков и да е’ контекст? Не, се разбира, (освен онаа несреќна културологија на Пендаровски), зашто кај нас претседателот на државата не мора да е културен, не мора ни да знае што е тоа култура? Иако, велат (Блажевска), тие не спомнаа, или не знаеа, и многу другите работи кои ама баш би морале да ги знаат (број на војници, упразнети амбасадорски места итн.). Но, вели Блажевска, ќе научат. И ние секогаш со тоа се тешиме. Дури и кога е во прашање претседател на држава, судија во Уставен суд, академик, министер и слично! Ама сепак на сите им е / беше полна устата со „вредности“ – секакви, од демократски до правни – како тие да паѓаат од небо а не се прозвод токму на културата на една средина, заедница, држава. (Она актуелноно умоотпорно растение од Водно ја спомнуваше културата еднаш годишно, на отворањето на Фестивалот „Браќа Манаки“, па и тогаш главно трескаше глупости за филмот, за културата, глупости што веројатно некој друго растение од негов вид му ги пишувал зашто тој не би умеел да состави ниту една простопроширена реченица за културата. Исто ли ќе биде и со овие?).

А сепак, културата / културните вредности го моделираат начинот на кој што живееме, го фокусираат нашиот светоглед. Не дека не би можеле и без ова, без културните вредности, ама тогаш нема да не вбројуваат меѓу цивилизираните општества. Затоа, велат, културата е клучот за сите кризи во општеството, таа е и капацитетната „алатка“ која што ги носи промените кај луѓето / општествата со цел да обезбеди спокој и одржлив развој. Се разбира, тој клуч не е семоќен, особено ако не сакате да го користите! Апропо, затоа и мислам дека евидентната стагнација во нашиот културен развој од 1992 наваму односно нашата целосна културна деградација и неможност за развојно престројување се причината за нашата општа (културна) девастација и назадување на општеството. Државите „растат“, се развиваат, јакнат на темелите на културата. Ние – назадуваме на темелите на некултурата!

Затоа, впрочем, ако (Северна) Македонија денес по нешто загрижувачки дијаметрално се разликува или отстапува од (западно)европската цивилизација, тоа е т.н. систем на (културни) вредности. Поточно, по отсуството на што и да е’ што барем приближно би можело да се идентификува со некаков (дури и лабав, ориентационен) систем на постојани (културни и други) вредносни координати кои што ја стабилизираат оваа држава во нејзините севкупни политики. Зашто вкупните политики на една држава морат да се темелат на востановен систем на вредности во сите области – почнувајќи од историјата до здравството, од културата до образованието, од економијата до човековите права … Ако тоа го немате, немате ништо. Иако мислите дека имате. Ама тоа се вика привид, или лага, како сакате. Општествените норми се ништо друго туку усвоени (културни) вредности, иако (како што вели Харари) почиваат на заеднички митови. Во библиските времиња општествениот поредок, заснован врз универзалните и вечни принципи на правда, бил даден од Бога. А во тој поредок хиерарскиот принцип бил алфа и омега. И врз тој принцип се засновале сите (културни) вредности. Барем правнициве треба да го знаат Кодексот на Хамураби, кој утврдува дека „доколку некој од повисоката класа му го ослепи окото на друг од истата класа, тогаш и неговото око ќе биде ослепено“, ама „ доколку некој од повисоката класа му го ослепи окото на обичен граѓанин од пониската класа (…) ќе треба да му исплати 60 сребрени шекели“. Ете ја утврдената вредност, и кај класите – да се знае кој каде припаѓа, и кај очите, барем кај обичните граѓани. Но цена имале и другите нешта: животот на жена од пониската класа чинел 30 сребрени шекели, на жена робинка 20 шекели, пометнувањето на жена од пониската класа чинело 5 шекели итн. Очигледно Хамураби сметал дека оваа дистинкција на основните вредности, па и нивните цени, мора да се направи во неговата држава уште во 1776 година пред нашата ера, односно дека системот мора да функционира врз некои дадени / усвоени вредности, правила, норми.

Денес, и кај нас, се разбира, општествениот поредок е даден не од Бога туку од демократските институции во форма на Устав и закони. И во нив се опишани, или определни, ако сакате, нашите вредности во форма на парламентарната демократија како општествено уредување, вредностите како слобода на говорот, на уметничкото изразување, човековите права итн. Да, од таа страна сме покриени, што се вели. Но, кај Хамураби системот функционирал. Тој за себе велел дека е благороден крал, дека неговите одлуки се праведни и дека ја води земјата по патот на „вистината и исправниот начин на живот“. Иако, ова го велат и нашите институции задолжени за спроведување на основните вредности на системот. Ама сепак медиумите ни се полни со (најблаго речено) противречни искази за функционирањето на тој систем, за аномалии за кои што Хамураби без пардон би сечел нозе и раце зашто самиот тоа го запишал во неговиот Кодекс.

Но, добро, ова е едниот аспект на општествените / културните вредности. Современите држави денес не се повикуваат, како Хамураби, дека државата им е доверена на чување од боговите (Ану, Енлил и Мардук, како во случајот на Хамураби) туку дека тоа го прават – во името на народот. Иако и народот е подеднакво имагинарна категорија како и боговите. Кој „народ“, имено, бил консултиран при намалувањето на казната на пијаниот возач кој усмрти девојка, и нели токму тој „глас на народот“ низ устата на голем број медиуми и луѓе зборуваше токму спротивно? Но современите системи ја наметнаа, меѓу другото, и „кваката 22“ наречена – релативизација. Не само во правосудниот систем (со казните од – до) туку во сите сегменти на секојдневниот живот. На пример, сите се еднакви, само некои се поеднакви. На што ви личат сите оние привилегии на пратениците во највисокиот законодавен дом? А во отсуството на почитувањето и на најцврстите општествени / културни вредности (Устав и закони), на изградени стандарди и критериуми, царува токму релативизацијата. И ние сме цареви во тоа. Кај нас се’ е подложно на релативизација: од идентитетот до судските пресуди, од историската улога на ВМРО-то до Блаже Конески, од правната до партиската држава итн. Кога ќе почнете да ги релативизирате сите (наводни) вредности во државата, започнува крајот на истата, на државата. Зашто тогаш сечиј, и ничиј став е релевантен; секој е закон / судија / извршител; тогаш посилниот, помоќниот – а по правило тоа се (по)неспособните – е власт во државата. Уште Маркусе велел дека ќе дојде време кога самото општество ќе биде уметничко дело, а маестро Бојс ова го надградил со мислата дека секој човек е уметник. Ама сето тоа ние го сфаќаме буквално, и не само тоа, како што ја сфаќаме буквално и демократијата и ја трнсформираме во анархија односно (во нашиот пример) во власт на неспособните, неуките, неписмените. Сериозните демократии, па и автократии – а онаа на Хамураби е тоа во самата суштина – почиваат на функционирањето на вредностите, општествените и културните. За тоа, следниот пат.